KAMBODŻA

ang. Cambodia, 1979–89 Kampucza

Państwo w Azji Płd.-wsch., na Płw. Indochińskim; graniczy z Tajlandią, Laosem, Wietnamem, od płd.-zach. z Zat. Tajlandzką; pow. 181 035 km²; 13,8 mln mieszk. (2004); stolica Phnom Penh 1,2 mln mieszk.; gł. miasta: Kompong Som, Battambang, Kompong Cham, Pursat, Kompong Chhnang; j. urzędowy: khmerski, nadto francuski, wietnamski, chiński; jednostka monetarna: 1 riel = 100 senów; PKB na 1 mieszk. 1600 dol. (2002).

Reklama

LUDNOŚĆ. Gł. narodowości: 92% Khmerowie, 5% Wietnamczycy, 2% Chińczycy, nadto Tajowie, grupy malajskie (Cham, Moj); w miastach 12% mieszkańców; gęstość zaludn. 76 osób/km²; przeciętna dł. życia: mężczyźni – 49 lat, kobiety – 51 lat; wyznania: 88,4% buddyści (therawadini), 2,4% muzułmanie (sunnici).

USTRÓJ: monarchia konstytucyjna od 1993; głową państwa król intronizowany przez 5-osobową Radę Tronową (Norodom Sihanouk); parlament jednoizbowy (Zgromadzenie Narodowe), 122 deputowanych, kadencja 5-letnia; rząd powoływany przez Zgromadzenie Nar. zatwierdza król; kraj dzieli się na 19 prowincji (khan) i dwa miasta wydzielone.

WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. nizinne, większość obszaru zajmuje aluwialna Równina Kambodżańska położona w dorzeczu dolnego biegu Mekongu; od płd. zach. otaczają ją G. Kardamonowe (najw. szczyt Phnom Aural 1813 m); od wsch. wyż. Chhlong i masyw Kontum; klimat zwrotnikowy monsunowy, wilgotny; średnia roczna suma opadu 1000 do 2000 mm, w G. Kardamonowych do 5000 mm; pora sucha od grudnia do kwietnia; średnia temp. (na nizinach) stycznia 26^o, lipca 29^oC; gł. rzeki: Mekong z dopływami Tonlé Sap, Kong, San; najw. jez. Tonlé Sap; lasy zajmują 73,9% pow.; w części środkowej kraju sawanny; żyją tu m.in. słonie indyjskie, tygrysy, lamparty, pantery, niedźwiedzie malajskie.

GOSPODARKA. Jeden z najsłabiej rozwiniętych krajów Azji, wyniszczony długotrwałą wojną domową; 74% mieszk. utrzymuje się z rolnictwa; 65% analfabetów; prymitywna uprawa ziemi, gł. ryżu i kauczukowca; nadto kukurydzy, batatów, orzeszków ziemnych, palmy kokosowej, pieprzu, soi, drzew cytrusowych, manioku, sezamu, tytoniu; podstawą eksportu kauczuk i drewno; przem. drzewny, papierniczy, mat. budowlanych, spożywczy; rybołówstwo; niewielkie wydobycie soli kam., fosforytów, złota, kamieni szlachetnych, rud żelaza; sieć drogowa i kolejowa słabo rozwinięta, spore znaczenie transportu rzecznego; międzynar. port lotniczy Phnom Penh.

HISTORIA. Początek państwowości K. sięga I w.; do V w. istniało tu silne królestwo Khmerów, Funan, zał. najprawdopodobniej przez ludność napływową z Indii; V–VI w. powstało równoległe państwo Czenla; IX w. Dżajawarman II (802–850) z dynastii angkorskiej doprowadził do zjednoczenia kraju pn. Kambudża; do XIII w. okres potęgi polit. (rozciągnięcie władzy na cały Płw. Malajski) i rozkwit kult.; następnie wojny z Mongołami, Chinami, Syjamem; 1432 przeniesienie stolicy z Angkoru do Phnom Penh, stopniowa utrata znaczenia trwająca do XVIII w., uzależnienie od Syjamu i Wietnamu; od 1863 protektorat franc., 1887 włączenie K. do Indochin Franc.; liczne powstania narodowowyzwoleńcze; po I woj. świat. utworzenie przez Francję fasadowego królestwa K.; 1941 powołanie na tron księcia Norodoma Sihanouka, w tymże roku okupacja części płn. kraju przez Tajlandię, pozostałej przez Japonię; 1947 proklamowanie monarchii konstytucyjnej pod franc. protektoratem, nadal z Sihanoukiem na tronie, odzyskanie terenów zajmowanych przez Tajlandię, zabiegi o pełną niezależność; 1953 wycofanie wojsk franc.; 1955 wystąpienie z Unii Franc., przystąpienie do ONZ, abdykacja księcia Norodoma Sihanouka na rzecz ojca Norodoma Suramarita, z zachowaniem funkcji premiera; 1970 wspierany przez USA prawicowy zamach stanu gen. Lon Nola, utworzenie przez księcia N. Sihanouka rządu emigracyjnego w Pekinie; początek wojny domowej prowadzonej przez jego zwolenników oraz popieranych przez Chiny Czerwonych Khmerów z Pol Potem na czele.

1975 zdobycie Phnom Penh przez Czerwonych Khmerów, obalenie Lon Nola, polityka izolacji kraju od zagranicy, próby wprowadzenia w życie doktryn skrajnego maoizmu: likwidacja szkolnictwa wszystkich szczebli, wycofanie pieniądza z obiegu, masakry i wysiedlenia ludności z miast (ok. 2 mln ofiar), wyburzenia zabudowy miejskiej.

1979 wkroczenie wojsk wietnamskich, proklamowanie Kampuczańskiej Rep. Ludowej, walki z Czerwonymi Khmerami zajmującymi nadal część kraju; 1982 wspólny front Czerwonych Khmerów i Sihanouka przeciw dominacji wietnamskiej, utworzenie na pograniczu z Tajlandią opozycyjnego rządu; 1989 pod naciskiem USA wycofanie wojsk wietnamskich; 1991 Sihanouk obejmuje kierownictwo rządu tymczasowego, przygotowującego demokratyzację kraju; 1993 nowa konstytucja, wybory pod nadzorem 22 tys. żołnierzy ONZ (najw. misja tego typu w historii organizacji), restytucja monarchii (królem Norodom Sihanouk), rządy koalicji monarchistów i Partii Ludowej (postkomuniści sympatyzujący z Wietnamem), kierowanej przez gen. Hun Sena; sytuacja polityczna niestabilna, zbojkotowanie wyborów przez Czerwonych Khmerów; 1994 powołanie przez Czerwonych Khmerów własnego rządu w płn. prowincji Preah Vihear, pod ich kontrolą 1/5 kraju; 1997 Hun Sen zapobiega porozumieniu monarchistów, kierowanych przez księcia Ranaridha (syn N.Sihanouka) z Czerwonymi Khmerami i podejmuje ofensywę przeciw ich niedobitkom; 1998 umiera Pol Pot, Partia Ludowa Hun Sena odnosi zwycięstwo parlamentarne; 1998 w ręce władz oddają się dwaj przywódcy Czerwonych Khmerów, Khieu Samphan i Nuon Chea, niemniej sytuacja polit. kraju nadal pozostaje niestabilna, nasila się rywalizacja o władzę monarchistów ze zwolennikami Partii Ludowej; Czerwoni Khmerowie nadal pozostają zagrożeniem.

2003 – po 24 latach od upadku Czerwonych Khmerów – ONZ i parlament K. uzgodniły wreszcie charakter międzynar. trybunału dla ich osądzenia, niemniej jednak żadnych postępowań nie wdrożono; w wyborach parlamentarnych 2003 zwycięża ponownie Ludowa Partia Kambodży Hun Sena, uzyskując bezwględną większość w parlamencie (73 mandaty na 123 miejsca), osłabieniu ulegli monarchiści sprzymierzeni z komunistami; państwo w stanie rozkładu; korupcja, bezrobocie obejmujące połowę ludności, gł. źródłem utrzymania laboratoria produkcji narkotyków; monarchia już tylko z nazwy; X 2004 Sihanouk, przebywający na emigracji w Korei Płn., abdykował, ustanawiając następcą jednego ze swoich synów – Norodoma Sihamoni (ur. 1953, choreograf, od lat nauczyciel tańca klasycznego w Paryżu).