France, Republika Francuska
Państwo w zach. Europie, graniczące z Belgią, Luksemburgiem, Niemcami, Szwajcarią, Włochami, Monaco, Hiszpanią, Andorą; granice morskie na płd. (M. Śródziemne), na zach. (O. Atlantycki) i na płn. (kanał La Manche i Cieśnina Kaletańska, oddzielające F. od W. Brytanii); pow. 547 030 km2 (z Korsyką, ale bez terytoriów zamorskich). Posiadłości zamorskie F. obejmują 4 departamenty uznawane za część macierzy (Gujana Franc., Gwadelupa, Martynika, Réunion), 2 tzw. wspólnoty terytorialne (Mayotta w Afryce, St. Pierre i Miquelon w Ameryce), 3 terytoria zamorskie na wyspach Oceanii (Polinezja Franc., Nowa Kaledonia, Wallis i Futuna) oraz 3 grupy wysp (Amsterdam, Crozeta, Kerguelena) i Ziemię Adeli na obszarach antarktycznych (szczegóły w tabeli); 60,7 mln mieszk. (2005), w tym 1,5 mln mieszk. departamentów zamorskich; stolica: Paryż (2,1 mln mieszk. , 11,4 mln mieszk. w zespole miejskim), inne większe miasta: Marsylia, Lyon, Tuluza, Nicea, Strasburg, Nantes, Bordeaux, Montpellier, Rennes, Saint-Étienne, Le Havre, Reims, Lille, Tulon, Grenoble; j. urzędowy: francuski, jednostka monetarna: 1 euro = 100 centów (do 31 XII 2001 1 frank = 100 centymów); PKB na 1 mieszk. 30 090 dol. (2005).
WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie pow. zróżnicowane; w części płn. i zach. przeważnie nizinne, pagórkowate (Basen Akwitański, Armorykański, Paryski, Niz. Flandryjska); na płd. zachodzie i wschodzie strefa górska uformowana w okresie młodych sfałdowań alpejskich: Pireneje (Vignemale, 3298 m) i Alpy Zach. (z najw. szczytem Mont Blanc, 4807 m); w środku kraju stary hercyński Masyw Centralny (Puy de Sancy, 1885 m), ze stożkami i zapadliskami wulkanicznymi, zajmujący 1/6 pow. F., opadający ku płn. wyżynami Langres i Lotaryńską; na wsch. od Masywu Centralnego równie stare masywy Wogezów i Ardenów oraz g. Jura stanowiące przedgórze Alp. Wybrzeża M. Śródziemnego na ogół niskie, piaszczyste, zagospodarowane przez liczne miejsc. wypoczynkowe, w Prowansji i na Korsyce skaliste; wybrzeża O. Atlantyckiego zróżnicowane, skaliste, klifowe w Bretanii, nieco niższe w Wandei, piaszczyste wydmowe w Normandii.
Klimat na przeważającej części terytorium umiarkowany, ciepły, morski, na południu – śródziemnomorski, w górach chłodniejszy, górski, na wybrzeżu atlantyckim oceaniczny, wilgotniejszy. Średnie temp. stycznia od poniżej 0 w górach, do 9°C na wybrzeżu śródziemnomorskim.; temp. lipca od 17°C na płn. kraju, do 23°C na płd. Opady najobfitsze w górach (ponad 2000 mm rocznie), najmniejsze nad M. Śródziemnym (poniżej 500 mm); zimne wiatry występują w dolinie Rodanu (mistral) i w Langwedocji (tramontane); w Alpach klimat górski, granica wiecznego śniegu przebiega na wys. 2500-3000 m. Gęsta sieć rzeczna, należąca przeważnie do zlewiska O. Atlantyckiego; gł. rzeki: Loara, dł. 1012 km (z dopływami: Allier, Cher, Vienne i Maine), Sekwana (z Yonne, Marną i Oise), Garonna (z Arige, Tarn, Lot, Dordogne) oraz uchodzący do M. Śródziemnego Rodan (z Saoną, Isre i Durance); nadto granicę F. tworzy na odcinku 180 km Ren, uchodzący do M. Północnego.
Rzeki połączone licznymi żeglownymi kanałami, wykorzystywane do produkcji energii elektr., zwł. w Masywie Centralnym i w Alpach. Jezior mało, najw.: Genewskie, Bourget, Annecy, drobne w dorzeczu Loary, lagunowe wzdłuż zatok Biskajskiej i Lwiej. Szatę roślinną tworzą przeważnie uprawy i sztuczne drzewostany liściaste (w nich dąb i buk), na płd. zarośla makii; łącznie lasy i zarośla obejmują 25% pow. kraju; kilka parków nar., najw. Vanoise, Les Écrins, Le Mercantour (w Alpach), Pyrénées Occidentales (w Pirenejach), Cévennes (w Masywie Centralnym), 21 parków regionalnych, 58 rezerwatów przyrody.
LUDNOŚĆ. Społeczeństwo F. tworzą w większości rdzenni Francuzi (wg rozbieżnych szacunków 87 do 94%) oraz przeszło 6 mln obcokrajowców, w tym zwł. Arabowie (z Algierii, Maroka, Tunezji i innych b. kolonii afr.), Alzatczycy i Lotaryńczycy, Bretończycy, Baskowie; znaczące też mniejszości Portugalczyków, Włochów, Hiszpanów, Niemców, Polaków, osób pochodzenia indochińskiego; ponad 2 mln zamieszk. we franc. departamentach i terytoriach zamorskich; wyznania: 76,3% katolicy, 5% wyznawcy islamu, 3,6% protestanci, 1% żydzi, wysoki odsetek ateistów (ponad 10%); średnia gęstość zaludnienia 112 osób/km2, najw. w okolicach Paryża (800 osób/km2); ok. 74% mieszk. żyje w miastach (mimo nasilającego się procesu reurbanizacji, czyli przeprowadzki z miast do wsi, traktowanej jako sypialnia, z której codziennie dojeżdża się do pracy); niski przyrost naturalny (5‰) wyrównywany imigracją ludności, gł. z b. kolonii franc.; średnia dł. życia: mężczyźni - 73 lata, kobiety - 81 lat.
USTRÓJ. Republika o systemie parlamentarno-prezydenckim. Wg konstytucji z 1958 (znowelizowanej 1999) głową państwa prezydent, wybierany na 7 lat (od 2000 – na 5 lat) w głosowaniu powszechnym (możliwa jednorazowa reelekcja), dysponujący szerokimi uprawnieniami w zakresie władzy ustawodawczej i wykonawczej (mianuje i odwołuje premiera, na jego zaś wniosek – ministrów, przewodniczy radzie ministrów, ma prawo veta wobec ustaw uchwalonych przez parlament, może go rozwiązać, jest szefem armii, ratyfikuje umowy międzynarodowe); organem ustawodawczym 2-izbowy parlament: Zgromadzenie Narodowe, 557 deputowanych (wybieranych w okręgach jednomandatowych wg systemu większościowego, 22 z departamentów zamorskich), kadencja 5-letnia; senat - 321 czł. wybieranych w wyborach pośrednich, w tym 13 z departamentów zamorskich, kadencja 9-letnia (1/3 składu odnawiana co 3 lata); o zgodności ustaw z konstytucją orzeka 9-osobowa Rada Konstytucyjna; członkowie Rady powoływani są (po trzech) przez prezydenta i obie izby parlamentu; podział adm. na 96 departamentów (22 regiony). System władzy wielopartyjny. Państwo współzał. ONZ (stały czł. Rady Bezpieczeństwa), czł. Unii Europejskiej, czł. NATO; stowarzyszona ze swymi byłymi koloniami we Wspólnocie Francuskiej.
GOSPODARKA. Jedna z potęg gosp. świata (czwarta, po USA, Japonii i Niemczech), należąca do G-7, grupy siedmiu najbardziej rozwiniętych państw. Najbardziej uprzemysłowiona płn. i wsch. część kraju, zwł. regiony: paryski, Nord, Alzacja, Lotaryngia; nadto Lyon, Marsylia, Bordeaux. Wysoko rozwinięty przem. samochodowy (Renault, Peugeot, Citroën), lotniczy (samoloty pasażerskie Airbus i Concorde oraz wojskowe Mirage, helikoptery), kosmiczny (rakiety Ariane, satelity komunikacyjne), taboru kolejowego (lokomotywy elektryczne i spalinowe, wagony), stoczniowy (okręty o napędzie atomowym). Silnie rozwinięte hutnictwo żelaza i aluminium, przetwórstwo ropy naft. (ok. 75 mln t rocznie), różnorodny przem. maszynowy, elektroniczny (Thompson, sprzęt AEG, komputery, urzadzenia pomiarowe), chemiczny (tworzywa sztuczne, nawozy, włókna chem., farby i lakiery), gumowy (Michelin), kosmetyczny (najwyżej ceniony w świecie, m.in. Dior, Chanel, Guerlain), farmaceutyczny, włókienniczy i odzieżowy (Paryż uważany jest za świat. stol. mody, m.in. Cardin), precyzyjny (produkcja zegarków), poligraficzno-wydawniczy (Larousse, Hachette).
W produkcji energii elektrycznej F. pokrywa ok. 80% zapotrzebowania dostawami z elektrowni atomowych (I miejsce w Europie). Zasoby naturalne niewielkie (wydobywa się w malejących ilościach rudy żelaza, boksyty, uran, węgiel kamienny, gaz ziemny, siarkę). ROLNICTWO wysokotowarowe, mocno zmechanizowane, o wysokiej specjalizacji; w wartości globalnej produkcji zajmujące 1. miejsce w Europie. Użytki rolne zajmują 55% pow. kraju, grunty orne i sady 34%; średnia wielkość gospodarstwa rolnego wynosi 27 ha. Uprawa jęczmienia (III miejsce w świecie), pszenicy, kukurydzy, buraków cukrowych (II miejsce w świecie), chmielu, winorośli (II miejsce w świecie), słonecznika, rzepaku, warzyw, kwiatów, drzew owocowych (zwł. jabłoni, gruszy, brzoskwiń).
Rozwinięta jest hodowla bydła, trzody chlewnej, owiec oraz drobiu. Połowy ryb morskich sięgają 850 tys. ton rocznie. Wielkie tradycje i światowy poziom reprezentuje przetwórstwo spożywcze, w tym winiarstwo (1 miejsce w świecie w produkcji wina, wiele słynnych gat. z Burgundii, Szampanii, Prowansji) i serowarstwo. Gęsta sieć komunikacyjna; ponad 34 tys. km linii kolejowych (m.in. obsługiwanych przez najszybsze pociągi w Europie, osiągające prędkość 350 km/godz); ponad 800 tys. km dróg kołowych (tj. 150 km dróg na 100 km2), w tym 7000 km autostrad; 8,6 tys. km śródlądowych dróg wodnych; 5 tys. km rurociągów; flota morska ok. 9 mln BRT, gł. porty w Marsylii, Hawrze, Dunkierce, Nantes-Saint-Nazaire, Rouen, Bordeaux; ważną rolę odgrywa komunikacja lotnicza; międzynar. porty lotn. w Paryżu, Nicei, Marsylii, Lyonie, Bordeaux, Tuluzie; od 1994 połączenie kolejowe z W. Brytanią tzw. Eurotunelem pod kanałem La Manche. B. ważną dziedziną gospodarki – turystyka; 2001 Francję odwiedziło 76,5 mln osób (pierwsze miejsce w świecie, przed Hiszpanią, USA i Włochami); słynne centra turyst. na Lazurowym Wybrzeżu (nad M. Śródziemnym): Cannes, Nicea, Saint-Tropez, nadto Paryż, Alpy (Grenoble), Awinion, Carcassonne, dolina Loary z zabytkowymi zamkami, Bretania.
NAUKA i OŚWIATA, MEDIA, POLITYKA SPOŁECZNA. F. posiada 5 akademii nauk., skupionych w tzw. Instytucie Francuskim w Paryżu: Akad. Francuską (zał. 1635), Literatury (1663), Nauk (1666), Sztuk Pięknych (1803) oraz Nauk Moralnych i Polit. (1832); badania nauk. prowadzi ponad 200 inst. i ośr. podporządkowanych Centre National de la Recherche Scientifique; od 1960 istnieje państwowy Fundusz Rozwoju Badań Nauk. i Techn. sponsorujący ważniejsze programy badawcze w państwowych i prywatnych placówkach naukowych; działają także liczne fundacje popierające badania naukowe prowadzone przez przemysł. F. posiada 88 uniw. (najstarsze w Paryżu – z XII w. i Tuluzie – zał. 1229), 4 politechniki, kilkadziesiąt innych szkół wyższych, niektóre wysoko cenione jak École Normale Supérieure, Collge de France, École Polytechnique.
SYSTEM OŚWIATOWY obejmuje obowiązkiem dzieci w wieku 6–16 lat; funkcjonują szkoły państwowe (bezpłatne) i prywatne; po 5–letniej szkole podstawowej, szkolnictwo średnie podzielono na 2 etapy: 4-letni kurs niższy i 3-letni wyższy zw. bakalaureatem, upoważniający do studiów.
MEDIA. Francuska agencja prasowa AFP, zał. 1835 jako Havas, należy do najw. w świecie (150 placówek, ponad 2 tys. korespondentów, całodobowy serwis informacyjny i zdjęciowy); najw. dzienniki: "Le Monde", "Le Figaro", Le Parisien", tygodniki , "France-Dimanche", "Jours de France"; prasa skupiona jest w rękach wielkich koncernów: Amaury, Filipacchi, Bayard Presse, Hersant. Telewizja nadaje programy na 6 kanałach, 2 publicznych (A2 i FR3) i 4 prywatnych (Canal+, M6, TF1, La 5), nadto na 4 kanałach działa system telewizji satelitarnej; z rozgłośni radiowych, nadających programy ogólnokrajowe, najw. to Radio France, France-Inter, France-Info, France-Culture i France-Musique, France-Sorbonne; dla zagranicy w kilku językach emituje programy Radio France International (m.in. po polsku).
Powiązane hasła:
ÉPERNAY, KANEM, VAR, KAROL II, BOURGES, VALENCIENNES, DOMBASLE Mathieu de, DORDOGNE, AUDE, FRANCUSKI STYL OGRODOWYPodobne hasła:
Francja, obywatel Francji, znać... Francja, – Republika Francuska... Francja, (Republika Francuska)...