wczesnoromańskie budowle sakralne wznoszono z kamienia, który wyparł drewno w obiektach reprezentacyjnych; były to kaplice w kształcie rotund, kościoły i katedry w formie bazylik, budowle klasztorne; do najstarszych zabytków wczesnoromańskich należą na pozostałości: rotundy Panny Marii (zw. rotundą św. Feliksa i Adaukta, odkryta 1911), rotundy "B" (X-XI w.), "C" (XI w.) i "D" (X-XI w.); także rotundy w Gieczu, Płocku, na Ostrowie Lednickim, w Wiślicy, Przemyślu (koniec X-XI w.); najstarszymi romańskimi kościołami są m.in. kośc. św. Prokopa w Strzelnie, kolegiaty w Opatowie i Tumie pod Łęczycą, kośc. św. Andrzeja w Krakowie, katedry w Poznaniu, Gnieźnie, Krakowie, a z klasztornych budowli - opactwo benedyktynów w Tyńcu, klasztory w Sulejowie, Wąchocku, Koprzywnicy. Pod koniec XII w. zaczęto budować kościoły i klasztory z cegły (kośc. Dominikanów w Sandomierzu); świeckie budowle wznoszono z drewna, kamienia (palatia, warownie, zamki - np. na Wawelu), później z cegły uzupełnianej kamieniarką (Legnica, XIII w.). Rzeźba pochodząca z okresu wczesnoromańskiego to gł. ornamenty plecionkowe; w XII w. pojawia się rzeźba figuralna, występująca gł. w portalach i tympanonach kościołów (Tum pod Łęczycą, Czerwińsk, Wrocław, Strzelno), w głowicach kolumn (Strzelno). Wspaniałym zabytkiem rzeźbiarskim są Drzwi Gnieźnieńskie z brązu (ok. 1170). Malarstwo ścienne reprezentują m.in. fragmenty fresków w Tumie pod Łęczycą (XII w.) i w Czerwińsku (pocz. XIII w.); jedynym zabytkiem malarstwa na desce z czasów romańskich jest fragment ołtarza odnaleziony w kośc. w Dębnie na Podhalu (ok. 1300, z postaciami św. Agnieszki i św. Katarzyny). Z pol. malarstwa miniaturowego zachowało się niewiele, gł. dekoracje inicjałowe; przetrwały natomiast kodeksy sprowadzane z zagranicy, reprezentujące szkołę kolońską (np. Sakramentarium tynieckie, XI w.), czeską (Ewangeliarz gnieźnieński, Złoty kodeks pułtuski, XI w.), ratyzbońską (Ewangeliarz emmeramski), sasko-westfalską (Ewangeliarz kruszwicki). Z rzemiosła artystycznego wyróżniają się złotnicze przedmioty o przeznaczeniu sakralnym (czara włocławska z XII w., kielich i patena płocka Konrada I Mazowieckiego); cennym zabytkiem jest miecz Szczerbiec (koniec XII w.); rozwijało się tkactwo i hafciarstwo.
- ROMAŃSKA SZTUKA, styl w malarstwie, rzeźbie,...
- NIDERLANDZKA SZTUKA, sztuka rozwijająca się...
- NORWESKA SZTUKA, najstarsze ślady kultury...