jubilerstwo
rzemiosło artyst. zajmujące się wyrobem przedmiotów ze złota (także srebra, platyny), łączonych ze szlachetnymi kamieniami, perłami, koralami i in. drogimi materiałami; rozwijało się od starożytności (złoto i srebro wykorzystywano już od czasów neolitu); od najdawniejszych czasów znano kucie złota, odlewanie, wyciąganie (w celu uzyskania złotego drutu), lutowanie oraz spawanie; gotowe przedmioty poddawano obróbce artyst.: cyzelowaniu, polerowaniu, puncowaniu i zdobieniu innymi materiałami szlachetnymi; do najczęściej stosowanych metod zdobniczych należały filigran, grawerowanie, granulacja, ażurowanie. Tworzono insygnia władców (korony, diademy), ozdobne klejnoty (bransolety, pierścienie, naszyjniki, kolie, brosze, naramienniki, kolczyki i zauszniki), sprzęty rytualne, przedmioty ozdobne (puzderka, świeczniki, figurki, serwisy, zastawy stołowe, sztućce), zdobiono broń i przedmioty codziennego użytku (nawet trony, uprząż, powozy, karety itp.). Od starożytności ze z. łączyły się ściśle takie dziedziny rzemiosła artyst. jak szlifowanie kamieni szlachetnych i półszlachetnych oraz gliptyka. O wysokim poziomie staroż. z. świadczą wykopaliska i przedmioty znajdywane w grobowcach (m.in. królowej Hetepheres i Tutanchamona w Egipcie, w grobach król. w Ur, w grobach szybowych w Mykenach, w kurhanach scytyjskich, w grobowcach etruskich w Praeneste, Cerveteri i Spinie i wielu in.). Niezwykle wysoki stopień rozwoju osiągnęło z. w Ameryce prekolumbijskiej, np. wyroby znalezione na terenach Meksyku (Monte Alban, Chichén Itzá), Panamy (Coclé, Veraguas, Darien, Chiriqui), Kolumbii (kultury Quimbaya, Tairona), Ekwadoru (Esmeraldas, Guayas), Peru (kultury Tiahuanaco, Mochica). Od czasów średniowiecza, a zwł. w epoce renesansu i baroku, powstawały liczne, o dużych wartościach artyst., złotnicze przedmioty związane z kultem rel. (kielichy, monstrancje, puszki, pateny, plakiety, srebrne lub złocone ołtarze). Działalność złotników została ujęta w ramy organizacji cechowych w Europie Zach. od XIII w., w Polsce od XIV w.; wówczas też wprowadzono obowiązek oznaczania wyrobów danego mistrza lub warsztatu tzw. puncą. W okresie renesansu i manieryzmu wyróżniali się złotnicy wł.: L. Ghiberti, Donatello, A. Verrocchio, B. Cellini. W okresie baroku na czoło wysunęło się z. franc.; w XVIII i XIX w. ważnym ośrodkiem z. stały się Petersburg i Londyn. Szczególny rozkwit z. nastąpił na przełomie XIX i XX w. w okresie secesji i modernizmu (we Francji - R. Lalique, G. Fouquet, S. Yves, L. Heurtebise; w Belgii - H. van de Velde, Ph. Wolfers; w USA - L.C. Tiffany). Współcześnie obserwuje się dużą różnorodność zarówno w technikach złotniczych, jak i formach wyrobów; w czołówce są wł., franc., amer. projektanci nowoczesnej biżuterii.
POLSKA. SZTUKA. GOTYK, POLSKA. SZTUKA. BAROK, POLSKA. SZTUKA ROMAŃSKA, LEPSZY, LIMOGES, PREKOLUMBIJSKA SZTUKA, PRZEDROMAŃSKA SZTUKA, BIŻUTERIA, LAMBREKINOWY ORNAMENT, KARTUSZ