typ zespołu instrumentalnego, liczący ob. 80-120 muzyków; tworzą ją 4 grupy instrumentów: smyczkowe (tzw. kwintet smyczkowy: I i II skrzypce, altówki, wiolonczele, kontrabasy), dęte drewniane (flety, oboje, rożek angielski, klarnety, fagoty i kontrafagot), dęte blaszane (rogi, trąbki, tuba), perkusyjne (kotły, bębny, talerze, triangel, czelesta), a ponadto harfy, niekiedy fortepian, organy oraz instrumenty wskazane w partyturze; o. symfoniczną ustawia się albo zgodnie z tzw. wzorem amerykańskim (I i II skrzypce po lewej stronie dyrygenta, zaś wiolonczele po prawej), albo z tzw. wzorem niemieckim (I i II skrzypce symetrycznie po obu stronach dyrygenta, wiolonczele po lewej); niekiedy stosowany jest układ mieszany (z II skrzypcami i wiolonczelami po prawej stronie); powstanie tego typu o. symfonicznej, zw. wielką, wiąże się z okresem romantyzmu i szybkim rozwojem udoskonaleń wielu instrumentów; zespoły w tym okresie osiągają wielkie rozmiary, zmienia się także ich wewn. struktura (H. Berlioz komponował dla obsady przeszło 450 instrumentalistów i kilkusetosobowych chórów, G. Mahler w Symfonii tysiąca wymagał obsady tysiącosobowej; podobnie wielkie są obsady orkiestr u R. Wagnera i R. Straussa); o. z wcześniejszych epok nie były tak liczebne; w średniowieczu i renesansie orkiestry w dzisiejszym rozumieniu praktycznie nie istnieją; ich rolę pełnią przypadkowe grupy muzyków; przełomowym dziełem był Orfeusz C. Monteverdiego (1606), w którym twórca dobiera instrumenty w sposób celowy; w XVII w. kształtuje się 4-głosowy chór instrumentów smyczkowych, z którym współpracują melodycznie instrumenty dęte (flety poprzeczne, oboje, fagoty, od XVIII w. - klarnety); w baroku i klasycyzmie próbowano stosować układ polegający na współpracy z orkiestrą główną kilku zespołów dodatkowych; impresjoniści porzucili romantyczną i neoromantyczną gigantomanię w obsadzie orkiestry, podkreślali natomiast walory barwy poszczególnych instrumentów, unikali zdwojeń, starając się osiągnąć maksymalną klarowność brzmienia; w XX w. składy o.s. są bardzo różnorodne; techniki sonorystyczne, wykorzystywanie specjalnych efektów klasterowych zmieniły sposób traktowania poszczególnych grup instrumentów; znacznie rozbudowana została sekcja perkusyjna, która zarazem uzyskała pełną autonomię (niektóre kompozycje przeznaczano wyłącznie na orkiestrę perkusyjną); w skład o.s. weszły także elektroniczne generatory dźwięków i urządzenia odtwarzające dźwięk z taśmy. Obok o.s. istnieją także orkiestry kameralne (z solową obsadą wszystkich instrumentów), małe o.s., spotykane m.in. w teatrach muzycznych i w ruchu amatorskim, realizujące uproszczoną fakturę symfoniczną; w orkiestrze salonowej podstawę stanowi fortepian (obecnie także organy elektronowe), wzbogacony brzmieniem skrzypiec lub innych instrumentów; orkiestry takie grają na ogół muzykę rozrywkową; znaczną popularność zdobyły także orkiestry smyczkowe; w wojsku stosowane są o. dęte, znane już w staroż. Asyrii, Egipcie , Rzymie; ich skład był warunkowany możliwością grania w marszu; znane są dwa typy orkiestry dętej: fanfara - złożona wyłącznie z instrumentów dętych blaszanych; harmonia - złożona z instrumentów dętych drewnianych, blaszanych i perkusyjnych; w warunkach koncertowych uzupełnia się ją o instrumenty, na których nie można grać w marszu (oboje, fagoty, kotły). W muzykowaniu amatorskim spotykane są orkiestry mandolinistów, akordeonistów, itp. Osobny rodzaj orkiestr tworzą zespoły jazzowe (jazz), kapele ludowe, a także zespoły wykonujące muzykę rockową.
JAPOŃSKA MUZYKA, OHIO, KAMERALNA MUZYKA, ESTOŃSKA MUZYKA, ELLINGTON Duke, NOWOWIEJSKI, CHÁVEZ Carlos
- orkiestra, prowadzić orkiestrę...
- akompaniament, śpiewać bez akompaniamentu...
- CONCERTGEBOUW, nazwa sali koncertowej...