termin określający tendencje występujące w kulturze schyłku XIX w. (franc. décadence = schyłek), wyrastające z przekonania o kryzysie i upadku cywilizacji europejskiej, łączące pesymistyczne, irracjonalne idee filozoficzne z modernistycznymi nurtami artystycznymi: hołdowały skrajnemu estetyzmowi i indywidualizmowi, uwydatniały objawy przesytu, przerafinowania i rozkładu; termin użyty po raz pierwszy we Francji przez T. Gautiera w przedmowie do wydania Kwiatów zła Ch. Baudelaire'a; 1886-89 w Paryżu ukazywało się pismo "Décadent", wydawane przez A. Baju, w którym przedstawiony został program nowego kierunku w literaturze franc., spopularyzowany następnie w innych krajach Europy (również jako fin de sicle); podłożem społecznym d. były negatywne zjawiska towarzyszące industrializacji, urbanizacji, m.in. dezintegracja więzi międzyludzkich, załamanie się powszechnie uznanych norm obyczajowych i moralnych, co interpretowano jako oznakę upadku kultury europejskiej oraz zapowiedź jej rychłego końca. Postawa d. wiązała się z uniwersalnym poczuciem alienacji artysty, wyobcowania ze społeczeństwa, jak również z jego postawą opozycyjną wobec moralności i kultury mieszczańskiej. Pewne elementy d. zawierały więc już utwory J.W. Goethego, R. Chateaubrianda, A. Musseta, M. Lermontowa, G. Byrona, a nawet I. Turgieniewa, niemniej ich nasilenie i uformowanie się przyniósł dopiero przełom XIX i XX w. D. manifestował się w różnych formach, m.in. poprzez kult artysty jako jednostki stojącej ponad społeczeństwem filistrów i w formie programu sztuki czystej, uwolnionej od utylitaryzmu (, parnasizm); poczuciu bezcelowości wszelkiego buntu i jakichkolwiek działań towarzyszyło poczucie znużenia, zniechęcenia, bezsiły, przesytu, przy jednoczesnej fascynacji tymi stanami ducha. D. towarzyszyły postawy hedonistyczne i anarchiczne, co uwidoczniało się w obyczajowości środowisk twórczych (typ dekadenta-dandysa, cyganeria); najpełniejszą manifestację tych postaw przyniosła twórczość prekursorów i przedstawicieli modernizmu, m.in. Ch. Baudelaire'a (Kwiaty zła, Paryski spleen), P. Verlaine'a, S. Mallarmégo, A. Rimbauda, J.K. Huysmansa (powieść Na wspak), P. Bourgeta (Le disciple), O. Wilde'a (Portret Doriana Graya), A. Strindberga, M. Maeterlincka. W Polsce d. ujawnił się w latach 80. XIX w. w twórczości St. Przybyszewskiego, W. Berenta, K. Przerwy-Tetmajera, A. Górskiego, odgrywając rolę twórczego fermentu w fazie przełomu modernistycznego, gdy był mocno atakowany przez przedstawicieli krytyki zachowawczej jako objaw psychopatologii społecznej i artystycznej (m.in. wystąpienia H. Sienkiewicza, E. Orzeszkowej, A. Mańkowskiego, L. Belmonta); termin d. nie utrzymał się zresztą w Polsce jako nazwa prądu czy kierunku ze względu na pejoratywny wydźwięk (używano raczej określeń symbolizm, modernizm i Młoda Polska); mianem tym określano pewne generalne wzory zachowań jednostkowych i środowiskowych wobec całości życia społ., kultury, idei, religii; stopniowo odrzucony przez czołowych twórców okresu (St. Brzozowski Legenda Młodej Polski); pewne elementy d. znalazły rozwinięcie w XX-wiecznym katastrofizmie.
- dekadentyzm, (łac. decadentia =...
- dekadentyzm, (łac. decadentia =...
- katastrofizm, nurt wfiloz., lit. iteorii...