WARUNKI NATURALNE. Kraj wysokogórski, ok. 50% pow. leży powyżej 3000 m; 20 szczytów o wys. ponad 7000 m, najw. Czomolhari, 7314 m; na płd. klimat podzwrotnikowy, wilgotny (monsunowy); w Himalajach Małych zróżnicowany, w Himalajach Wysokich temp. przez cały rok poniżej zera; granica wiecznego śniegu 4500–5500 m; średni roczny opad 2000–3000 mm; głęb. doliny dopływów Brahmaputry (Amo, Sankosz, Manas, Kuru); lasy porastają ok. 55% pow. B., w wyższych partiach gór (na wys. 4 do 5 tys. m) łąki alpejskie i karłowate zarośla; w Himalajach Wysokich skalista pustynia z lodowcami; ze świata zwierząt spotkać można niedźwiedzia himalajskiego, gazelę tybetańską, nachura, koziorożca syberyjskiego; z gadów agamę himalajską, mokasyna himalajskiego (gat. węża), z ptaków sępy, płochacze.
LUDNOŚĆ. Pod względem etnicznym dominują plemiona tybetańskie: ok. 60% Bhote, 17% Gurung (Nepalczycy), nadto ludność napływowa, gł. z Indii (Sikhowie) oraz ok. 15 tys. uchodźców z Tybetu; wyznania: 75% buddyści (wg starej lamaickiej reguły “czerwonych czapek”), 25% hinduiści; ok. 80% analfabetów (tylko 10% kobiet potrafi czytać i pisać); gęstość zaludnienia 38 osób/km2; b. niski wskaźnik urbanizacji: ok. 7% (brak miast, ich namiastką osady wokół klasztorów lamaickich); przyrost naturalny ok. 21‰; przeciętna dł. życia: mężczyźni – 47 lat, kobiety 49 lat.
USTRÓJ. Dziedziczna monarchia konstytucyjna od 1968 (mimo braku konstytucji), wcześniej absolutna; głową państwa król Jigme Khesar Namgyel Wangchuck (od 2006); na czele rządu premier; parlament dwuizbowy: 25-osobowa, bezpartyjna Rada Narodowa (20 czł. pochodzących z wyborów w dystryktach, 5 nominowanych przez króla, 5-letnia kadencja) i 47-osobowe Zgromadzenie Narodowe (czł. wybierani w głosowaniu powszechnym na 5-letnią kadencję, pierwsze wybory w III 2008); kraj podzielony pod względem adm. na 20 dystryktów (dzongkhag).
GOSPODARKA. Państwo zacofane, swego rodzaju skansen feudalizmu (dopiero 1956 zniesiono niewolnictwo, 1999 wprowadzono telewizję); 91% ludności utrzymuje się z rolnictwa i leśnictwa; ziemia w posiadaniu klasztorów i wielkich właścicieli; grunty orne zajmują 2% pow. kraju, użytki zielone 6%; uprawa kukurydzy, pszenicy, ryżu, prosa, jęczmienia, ziemniaków, na płd. pomarańczy, mandarynek, mango; hodowla bydła i bawołów, w górach pasterstwo owiec, kóz i jaków; eksploatacja drewna tekowego i salowego, tartaki, fabryka zapałek, papiernia, pozyskiwanie laki, żywicy, miodu, wosku, piżma, zbieractwo kardamonu; źródłem dochodów emisja znaczków pocztowych i eksport energii elektrycznej z hydroelektrowni; rozwinięte rzemiosło artystyczne (tkactwo, snycerstwo, biała broń, wyroby ze skóry i metali); b. zaniedbana infrastruktura komunikacyjna, dominuje transport juczny, 2,5 tys. km dróg, brak kolei; połączenie lotn. tylko z Indiami (z Paro i Yangphulla). Turystyka limitowana do ok. 7 tys. gości rocznie, każdy dzień pobytu odpłatny (ok. 250 dol.).
HISTORIA. Od ok. VII w. ind. księstwo plemienne, w IX w. podbite przez plemiona tybetańskie, które wprowadziły system dwuwładzy: władzę świecką sprawował debradża, religijną – dharmaradża; ok. XVII w. uzależniony przez Tybet; od XIX w. bryt. penetracja kolonialna; 1910 na mocy traktatu W. Brytania objęła protektorat nad B., z prawem reprezentacji w polityce zagr., zobowiązując się równocześnie do nieinterwencji w sprawy wewn.; 1949 podobny traktat B. zawarł z Indiami; 1952 ustanowiono parlament; 1958 zniesiono niewolnictwo; 1968 powołano pierwszy rząd; 1971 B. został przyjęty do ONZ; 1972 po śmierci króla Jigme Dorji Wangchuck tron obejmuje Jigme Singye Wangchuck; 1974 pierwsi zagraniczni turyści zostają wpuszczeni do kraju; 1998 król ceduje część uprawnień na parlament zezwalając mu na wyłanianie członków rządu, rezygnuje też z pełnienia funkcji szefa rządu; 1999 zezwolone zostają ograniczone usługi telewizyjne i internetowe; od 2001 toczone są prace nad konstytucją, jej projekt przedstawiono w III 2005, ma zostać przyjęty lub odrzucony w referendum; od lat 80. XX w. nasilają się w B. niepokoje na tle etnicznym (mniejszość nepalska, uchodźcy z Tybetu); Amnesty International donosi o licznych przypadkach łamania praw człowieka; mimo postępów modernizacyjnych B. pozostaje krajem tradycjonalistycznym (obowiązkowe jest noszenie stroju narodowego); XII 2006 król Jigme Syngye Wangchuck abdykuje – następcą jego syn Jigme Khesar Namgyel Wangchuck; II 2007 nowe porozumienie z Indiami gwarantujące B. większą autonomię w kwestiach polityki zagranicznej i obronności; III 2008 pierwsze w historii kraju wybory parlamentarne przy blisko 80% frekwencji wygrywa Partia Pokoju i Dobrobytu (zwana także Partią Harmonii Bhutanu) Jigme Thinley’a zdobywając 44 miejsca w 47-osobowym Zgromadzeniu Narodowym, pozostałe 3 miejsca zdobyła Ludowa Partia Demokratyczna – obie partie przedstawiły zbliżony program walki z biedą, poprawy infrastruktury i zachowania monarchii.
THIMPHU, SZILONG, PANAKHA, TYBETAŃSKI REGION AUTONOMICZNY, SAARC, SANTALOWIE, WANGHUCK, NEPALI JĘZYK- Bhutan, (Królestwo Bhutanu)
- PUMA-JUMCO, jezioro w płd.-zach.(...)
- ARUNĆAL, stan w płn.-wsch. ,...