sztuka rozwijająca się od końca XVI w. w płn. prowincjach niderlandzkich, które w 1581 oderwały się od Hiszpanii i stworzyły niepodległą republikę. Była ona krajem zamożnym, protestanckim, miała ożywione kontakty z zamorskimi krajami i posiadłościami, skąd przywożono piękne przedmioty, tkaniny, przysmaki; dużą rolę odgrywało bogate mieszczaństwo (silny mecenat, popyt na dzieła sztuki). Wszystko to znalazło odbicie w sztuce i sprawiło, że od pocz. XVII w. hol. sztuka, a zwł. malarstwo, grafika i architektura przeżywały wspaniały rozkwit. W malarstwie zniknęła tematyka religijna, rzadko pojawiała się mitologiczna, przedstawiano codzienne życie bogaczy oraz mieszczan i chłopów, artyści tworzyli gł. portrety, sceny rodzajowe, pejzaże i martwe natury. Jednym z najwybitniejszych twórców XVII w. był Rembrandt van Rijn (portrety indywidualne i zbiorowe, rodzajowe sceny, obrazy o tematyce religijnej), za życia sławny w całej Europie, wielki humanista, jak nikt przedtem potrafił wydobyć psych. głębię postaci i odtworzyć nastrój chwili. Drugim wielkim artystą był J. Vermeer van Delft, mistrz subtelnych scenek rodzajowych rozgrywających się w realistycznie odtworzonych mieszczańskich wnętrzach, modelowania światłem, także twórca pięknych widoków Delft. Do malarzy scen rodzajowych XVII w. należeli P. de Hooch (nowatorskie rozwiązanie perspektywy), J. Steen (pełne witalności i moralizatorskie sceny z życia chłopów), G. Dou (małego formatu obrazki z życia codziennego, odznaczają się drobiazgowym realizmem), A. van Ostade (sceny chłopskie, burdy w karczmach), G. Terborch (sceny rodzajowe pełne spokoju i harmonii, malował też portrety). Wspaniałymi portrecistami, oprócz Rembrandta, byli A. van Dyck (o ogromnych umiejętnościach warsztatowych, później malarz ang. arystokracji i dworu), F. Hals (portrety grupowe i pojedyncze, do najlepszych należą przedstawiające dzieci muzykantów, rybaków, Cyganów, pijaków, malowane żywiołowo szybkimi pociągnięciami pędzla), J.C. Vespronek (z charakterystycznym błyszczącym światłem na twarzach portretowanych osób), B. van der Helst (portrecista dworu książąt orańskich i amsterdamskich). Mistrzami martwej natury byli: W.C. Heda (przedstawiał piękno przedmiotów codziennego użytku, delikatność materiałów, błysk metalu), P. Claesz (kompozycje naczyń i sprzętów domowych), J.D. de Hemm (kwiaty i owoce). Pejzaże tworzyli: G. van Coninxloo, E. van der Velde, S. van Ruysdael, M. Hobbema, N. Berchem i J. Both (dwaj ostatni malowali pod wpływem sztuki włoskiej). W XVII w. udoskonalono techniki graficzne; najwybitniejszym twórcą grafiki był Rembrandt (akwaforty, akwatinty), tworzyli je też A. van Ostade, H. Seghers, E. van de Velde, J. van Ruysdael, J. Both. W XVIII w. wraz ze zmierzchem prosperity nastąpił zastój w hol. malarstwie; wyróżniali się C. Troost (portrety i satyryczne sceny rodzajowe, nazywany "niderlandzkim Hoghartem") i J. van Huysum (malarz kwiatów). W dziedzinie architektury w XVII w. powstawały gł. budowle świeckie: kamienice mieszczańskie, domy kupieckie, ratusze i inne budowle użyteczności publicznej, pałace. Charakterystyczny był tzw. północnoeuropejski manieryzm, który powstał przez stopienie się późnorenesansowych wzorów z miejscowymi tradycjami; styl ten rozpowszechnił się aż po Danię i Gdańsk (wszędzie tam działali hol. architekci); gł. cechami tego stylu były ozdobne szczyty oraz ceglane mury łączone z bogatym kamiennym detalem; kulminację osiągnął w dziełach L. de Key działającego w Haarlemie (hale rzeźnicze, wieża Niewe Kerk) i w Lejdzie (ratusz). Równocześnie powstawały budowle w stylu klasycyzującego baroku, inspirowane twórczością Vignoli i A. Palladia, tworzyli je: J. van Campen (dom Coymansa w Amsterdamie, Mauritshuis w Hadze, ratusz w Amsterdamie, Nieuwe Kerk w Haarlemie), P. Post (dom Wagi w Lejdzie, ratusz w Maastricht), A. Dorsman (okrągły kościół luterański w Amsterdamie). Pod koniec XVII w. architekturę hol. zdominowały wpływy franc. (rezydencja Wilhelma Orańskiego - dzieło M.J. Romana i franc. arch. D. Marot, ratusz w Enkhuisen proj. S. Vennecola). Hol. rzeźba XVII i XVIII w. przybrała podobne formy jak barokowa i klasycyzująca rzeźba w innych krajach Europy, tworzyli ją: A. Quellinus st. i A. Quellinus mł. (rzeźbiarze flamandzcy), W. i H. de Keyser, B. Eggers; w XIX w. malarstwo hol. reprezentuje gł. J.B. Jongkind, pejzażysta, który wywarł znaczący wpływ na C. Moneta i wczesnych impresjonistów. Dużą rolę odegrała tzw. szkoła haska - grupa malarzy próbujących odnowić typowo niderlandzki styl malarstwa; należeli do niej m.in. J.H. Weissenbruch, W.H. Mesdag, J. Maris, A. Mauve (jeden z pierwszych nauczycieli V. van Gogha), J. Bosboom (malarz wnętrz kościołów). Najsłynniejszy spośród hol. malarzy XIX w. był V. van Gogh (znaczną część swego krótkiego życia przeżył w Belgii i we Francji). Większość kierunków i prądów artyst., które pojawiły się w Europie (później i w USA) znalazło swoich reprezentantów wśród twórców hol., od impresjonizmu, symbolizmu, ekspresjonizmu (artyści szkoły z Bergen, grupa "Ploeg", czyli "Pług", Ch. Zoorop), po najnowsze nurty: pop-art, sztukę konceptualną. Istotną rolę w rozwoju światowej sztuki odegrała grupa De Stijl, której czołowymi reprezentantami byli P. Mondrian (początkowo zwolennik kubizmu, później twórca neoplastycyzmu) oraz T. van Doesburg (malarz i architekt) - ich teorie wpłynęły na twórczość czołowych architektów modernizmu. Po II woj. świat. sztukę hol. zainicjowała działalność grupa CoBrA, skupiająca malarzy z Holandii, Belgii i Danii. W dziedzinie grafiki najsłynniejszym twórcą XX w. jest M.C. Escher. Ze współczesnych malarzy hol. wyróżniają się E. Fernhout, A. Dekkers, J. Dibbets, M. Dumas, R. van Koningsbruggen, T. Verhoef, R. Daniels oraz twórca płaskorzeźb J. Schoonhoven. Architektura w 1. poł. XVIII w. wkroczyła w okres neoklasycyzmu, najwybitniejszym przykładem sakralnej budowli o formach neoklasycznych jest kośc. św. Rozalii w Rotterdamie (J. Giudoce); w XIX w. zapanował historyzm (klasyczne formy greckie w pawilonie w Scheveningen, neogotyk - kośc. katolicki w Harmelen, sala w pałacu Knuiterdijk w Rotterdamie). Wyróżniała się twórczość P.J. Cuypersa, historyzująca, ale pełna umiaru (m.in. Rijksmuseum i gł. dworzec w Amsterdamie), przypadająca na 2. poł. XIX w. Pionierem nowoczesnej architektury był H.P. Berlage działający na przełomie XIX i XX w. (giełda w Amsterdamie, Muzeum Miejskie w Hadze), jego obiekty są utrzymane w stylu przejściowym między historyzmem a modernizmem XX w. W pocz. XX działają P. Kramer i M. de Klerk prezentujący ekspresjonizm w arch., później wyróżnia się W.M. Dudok (szkoły i budowle publiczne, ratusz w Hilversum), J.J. Oud (budynki utrzymane w surowej, kubistycznej manierze, później o bogatej dekoracji, zw. betonowym rokoko). Po II woj. świat. najwybitniejszym osiągnięciem hol. architektury była przebudowa centrum Rotterdamu, zwł. Lijnbaan (arch.: J.H. van der Broek i J.B. Bakema). Wyróżnia się twórczość A. van Eycka (dom dziecka w Amsterdamie i pawilon w Arnhem) oraz współcześnie H. Hertzbergera (dom starców w Amsterdamie).
RIJKSMUSEUM, FABRITIUS Barent, NIDERLANDZKA SZTUKA, BERCHEM Nicolaes, APPEL Karel, OSTADE, FABRITIUS Carel, OSTADE, VERMEER VAN DELFT
- NIDERLANDZKA SZTUKA, sztuka rozwijająca się...
- HOLANDIA, Koninkrijk der Nederlanden,...
- OGRODOWA SZTUKA, zakomponowanie elementów...