Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers
encyklopedia opracowana i wydana we Francji 1751-80 z inicjatywy paryskiego księgarza A.E. Le Bretona; pierwotną koncepcję dzieła, uznanego za najwybitniejsze osiągnięcie intelektualne epoki oświecenia, nakreśloną 1745 przez Bretona, zmienili gruntownie jego redaktorzy: D. Diderot i J. d'Alembert; zamierzali oni w encyklopedii dać gruntowny wykład poglądów nowej epoki, opartych na rozumowym i wolnym od fideizmu katolickiego oświetleniu zjawisk i procesów cywilizacyjnych, a także usystematyzować dorobek nauk empirycznych (gł. przyrodniczych i społ.); osobowość Diderota pozwoliła skupić wokół przedsięwzięcia najwybitniejsze umysły Francji: z W.E.F. współpracowali m.in. Wolter, Ch.L. Montesquieu, G.L. Buffon, J.J. Rousseau, E.B. Condillac, J.A. Condorcet, C.A. Helvétius, P. d'Holbach, F. Quesnay, A.R. Turgot, tworzący środowisko intelektualne, zw. później encyklopedystami; układ haseł i sposób ich ujęcia okazał się wielką, naukową krytyką nietolerancji wyznaniowej, klerykalizmu, a także absolutyzmu i porządku feudalnego; duże znaczenie miały obszerne hasła poświęcone zagadnieniom "narodu", "pracy", "władzy", "rozumu" stanowiące systematyczny wykład światopoglądu oświeceniowego; podsumowano także dorobek ludzkości w zakresie technologii i wytwórstwa; ze względu na rewolucyjny sposób przedstawiania zjawisk polit. i społ. W. E. F. stała się szybko obiektem ataków Kościoła i konserwatywnych kręgów dworskich, stąd też publikowanie dzieła kilkakrotnie przerywano, a dokończono je w warunkach półlegalności; 1751-65 ukazało się 17 tomów encyklopedii, które 1762-72 uzupełniono 11 tomami ilustracji. W.E.F. wywarła poważny wpływ na szerzenie się idei oświeceniowych w całej Europie, przygotowując grunt pod rewolucję franc. 1789 i aktywizując środowiska wolnomyślicielskie i racjonalistyczne w innych krajach (do Polski kompletną encyklopedię sprowadził S. Trembecki); rychło zaczęły się pojawiać inne leksykony i dykcjonarze, wzorowane na W.E.F.; jej swoistym uzupełnieniem stał się Słownik filozoficzny Woltera.
DIDEROT Denis, PANCKOUCKE, ALEMBERT Jean Le Rond de, TURGOT, ENCYKLOPEDIA, MONTESQUIEU
- encyklopedia, dzieło obejmujące zbiór...
- encyklopedia, (gr. enkklios = tworzący...
- FRANCUSKA LITERATURA, jedna z najbogatszych,...