miejscowość w Turcji, nad M. Egejskim, na płd. od Izmiru (Azja Mniejsza); w starożytności jedno z gł. miast jońskich zał. w XI w. p.n.e.; po 546 p.n.e. należało do Persów; w V w. czł. Ateńskiego Związku Morskiego; 334 p.n.e. zdobyte przez Aleksandra Wielkiego; 133 p.n.e. przekazane przez Attalosa III Rzymowi; w I w. siedziba gminy chrześcijańskiej zał. przez Pawła z Tarsu; w wiekach późniejszych wielokrotnie niszczone przez Gotów, Arabów i Turków. Najważniejszą budowlą E. była słynna świątynia Artemidy (Artemizjon), zaliczana do 7 cudów świata, z której pozostała 1 kolumna. Zachowały się natomiast znaczne części miasta gr.-rzym. - ulice z domami mieszkalnymi, pozostałości agory, gimnazjonu, teatru, odeonu, łaźni, palestry, świątyń Serapisa, Domicjana, Hadriana oraz bogato dekorowana fasada biblioteki Celsiusa (110 n.e.). Z czasów starochrześcijańskich pochodzi bazylika Panny Marii (IV w.); 431 miejsce soboru powszechnego; bizantyjski kościół św. Jana (bazylika kopułowa na planie krzyża) z VI w.
ARTEMIDA, EUFRANOR, HANNIBAL, ARTEMIZJON, APELLES Z KOLOFONU, TURECKA SZTUKA, DIPTEROS, TEODOROS Z SAMOS, PÓŁKSIĘŻYC, KATOLICYZM
- JONIA, Ionia
- DALMACJUSZ, (?-ok. 438)
- DALMACJUSZ, święty (?-ok.440)