sztuka ludów i grup etnicznych zamieszkujących obszary na płd. od Sahary; w Europie pierwsze jej dzieła pojawiły się w XVI w. przywiezione przez Portugalczyków z Beninu (wyroby z brązu i kości słoniowej); zainteresowanie a.sz. wzrosło szczególnie pod koniec XIX w., nastąpił wówczas masowy wywóz jej dzieł do Europy (do muzeów i kolekcji prywatnych). Sztukę prehist. reprezentują ryty naskalne i malowidła występujące na terenach Sahary i jej obrzeżach (Hoggar, Tibesti, Ajn Safsaf, Dżebel Amur, Fezzan, Tassili, Wadi el-Agial, el-Sebua), nad jez. Wiktorii i Rudolfa (Mwanza, Kisese, Kondoa, Nyere Hill) i w Afryce Płd., gł. na obszarach zamieszkanych przez Buszmenów (Rodezja, RPA); przedstawiają zwierzęta, sceny rodzajowe (np. polowania) i obrzędy kultowe oraz figury geometryczne. Tradycje artyst. Sudanu Zach. sięgają starożytności, gdy rozwinęła się stojąca na wysokim poziomie kultura Nok (od poł. III tysiąclecia p.n.e. do ok. III w.), zachowały się m.in. stylizowane rzeźby figuralne, terakotowe głowy, figurki zwierząt, dekoracje o motywach roślinnych. Ok. VII w. nad jez. Czad rozwijała się kultura Sao, reprezentują ją rzeźby z brązu i gliny o tematyce figuralnej i zoomorficznej. Zachowały się pozostałości zabudowań miejskich różnych państw istniejących na terenie Sudanu Zach. w czasach średniowiecza; pałace, meczety nawiązywały architekturą i bogatym zdobnictwem do sztuki islamu; w Mali gł. ośrodkami w średniowieczu były Timbuktu i Dżenne; na terenie Ghany odkryto ruiny miasta Kumbi-Saleh z tego okresu. Do najwspanialszych dzieł sztuki Czarnej Afryki należą wyroby brązowe i rzeźby z kości słoniowej z Beninu (z lat ok. 1140-1887, największy rozkwit XVI i XVII w.) przedstawiające m.in. sceny rodzajowe (niektóre z wyobrażeniami Europejczyków); na podobnie wysokim poziomie stało odlewnictwo w brązie i sztuka Jorubów, zamieszkujących tereny Nigerii; w Ife, ich gł. ośrodku kult. i artyst. odkryto pozostałości pałacu i murów obronnych oraz rzeźby z kwarcu, granitu, brązu i terakoty (np. pełne wyrazu głowy, postaci, sceny figuralne); rozkwit ich sztuki odlewniczej przypada na XII-XV w. Światową sensacją było odkrycie w 2. poł. XIX w. Wielkiego Zimbabwe (ok. 1250-1750, jeden z gł. ośr. państwa Monomotapa); zachowały się ruiny budowli świadczących o wysokim poziomie architektury: twierdzy na wzgórzu, świątyni na planie elipsy, domów oraz detale architektoniczno-rzeźbiarskie, ceramika, ozdobne przedmioty. W XVII w. wysoki poziom osiągnęła sztuka państwa Aszanti (płd. Nigeria), reprezentują ją złota maska króla Aszanti, wyroby ze złota, brązu, reliefy stanowiące dekorację pałacu w Abomej (XVIII w.), figurki zwierząt wykończone srebrną lub mosiężną blachą, kultowe figury z metalu (związane z kultem boga wojny Gu); w Essie odkryto ok. 800 figuralnych rzeźb kamiennych z XVII-XVIII w., reprezentujących sztukę dawnego państwa Nupe. W Afryce wsch. sztuka kształtowała się pod wpływami kultury arab., ind., perskiej oraz indonezyjskiej; stojąca na wysokim poziomie sztuka Etiopii (od poł. I tysiąclecia) wywodziła się z przedmahometańskiej kultury arab.; wyróżniała się sztuka Azanów (zamieszkujących tereny nad O. Indyjskim pomiędzy Somalią a Mozambikiem, część Madagaskaru i wyspy Komory); architektura posiadała cechy muzułmańskie, wznoszono pałace, meczety, twierdze, mury obronne (miasta portowe: Kilwa, Gedi, Zanzibar, Songo Mnara, Malindi); wyroby rzemiosła odznaczały się bogatą ornamentyką. W Afryce płd. wspaniałe dzieła złotnictwa znaleziono w Mapungubwe. Współczesna sztuka Czarnej Afryki bazuje na lokalnych tradycjach; rozwija się gł. architektura, rzeźba i rzemiosło artyst.; malarstwo występuje jako dekoracja (np. geometryczne ornamenty), malarskie wykończenie masek, drewnianych przedmiotów. Rzeźba odznacza się statycznością, symetrią, zachwianiem proporcji ludzkiego ciała (np. duża głowa, skrócony tułów i kończyny lub też b. wydłużony tułów), frontalizmem oraz znakomitą techniką wykonania i wyczuciem tworzywa (drewno, kamień, metale, glina); można w niej wyróżnić dwa kierunki: naturalistyczny i stylizowany, b. dekoracyjny, zbliżony niekiedy do abstrakcji; gł. ośrodki współcz. rzeźby: w Sudanie Zach., Gwinei i Kongo; w rzemiośle artyst. wyróżniają się naczynia z tykwy dekorowane ornamentami, ceramika, różnego rodzaju plecionki, wyroby tkackie, skórzane i metalowe, maski i stroje rytualne (tworzone przeważnie dla turystów). Sz.Cz.A. wpłynęła w znaczący sposób na wiele kierunków współcz. sztuki eur. (kubizm, fowizm, ekspresjonizm, prymitywizm).
- REPUBLIKA POŁUDNIOWEJ AFRYKI, państwo w płd. , nad...
- AMERYKI PÓŁNOCNEJ MUZYKA, (muz. 1)
- CZERNA, wieś na , nad Czernką...