Reklama

CHIŃSKA SZTUKA

Reklama

jedna z najstarszych w świecie, jej początki sięgają III tysiąclecia p.n.e.; ukształtowana na gruncie rodzimych wierzeń i idei filozof. (kult przodków, konfucjanizm, taoizm), adaptowała też obce wpływy (buddyzm, sztuka indyjska i środkowoazjatycka); wyróżnia się nieprzerwaną ciągłością rozwojową. Pierwsze zabytki sz.ch. pochodzą z późnego neolitu: kultury ceramiczne Jang-szao (ceramika malowana, zdobiona odciskami grzebienia i geometrycznym ornamentem wstęgowym) i Lung-szan (ceramika czarna). W okresie XV-III w. p.n.e. wytwarzano naczynia brązowe użytkowe i rytualne o wysokim poziomie artyst., ze zdobieniami o motywach abstrakcyjnych i zoomorficznych. Z tego okresu zachowały się też liczne wyroby z nefrytu, rzeźby kamienne i fragmenty pierwszych chiń. malowideł z grobowców królewskich w Anjang. Architekturę chiń., wznoszoną z drewna, zrekonstruowano na podstawie znalezisk archeologicznych (ceramiczne modele budowli znajdowane w grobowcach, malowidła i płaskorzeźby). W II tysiącleciu p.n.e., w okresie Szang, wznoszono domy o konstrukcji słupowej, na planie prostokąta, na podmurówce, nakryte dachem dwu- a później czterospadowym; ściany wypełniano gliną lub cegłą. Wnętrze dzielono ruchomymi ściankami lub parawanami. Domy zwrócone były gł. fasadą na południe, oddzielone od siebie podwórkami, otoczone murami. W miastach rezydencja władcy znajdowała się w środku, na północ od niej był rynek, na południe dzielnice rzemieślników, pisarzy, wróżbitów. Najstarsze obiekty kultowe to wykute w zboczach gór sanktuaria buddyjskie (od końca IV w. p.n.e: Tun-huang, Jüngang, Lung-men), później zaczęto wznosić pagody wielokondygnacyjne z drewna, cegły lub kamienia (przetworzenie indyjskiej stupy), najstarsze zachowane: pagoda na górze Sung (VI w.), oraz Wielka i Mała Pagoda Dzikich Gęsi w Xi'an (VII-VIII w.). 220 p.n.e. rozpoczęła się budowa Wielkiego Muru Chińskiego (trwała kilkaset lat). W III w. p.n.e. pojawiło się malarstwo na jedwabiu (znaleziska w grobowcu w Czangsza); brązy stają się coraz bardziej dekoracyjne, inkrustowane złotem, srebrem, drogimi kamieniami; rozkwita rzeźba w nefrycie i produkcja wyrobów z laki; następuje rozwój ceramiki, w grobach z tego okresu znaleziono liczne naczynia z wypalonej w wysokich temp. i glazurowanej gliny (figurki ludzi, koni, modele domów i sceny rodzajowe). W III-VI w., w okresie rozbicia Chin, rozwinęła się kaligrafia, traktowana zawsze na równi z malarstwem. Chińskie malarstwo datuje się od IV w.: rozwija się malarstwo buddyjskie (groty w Tung-huang), pejzaż staje się tematem dominującym; na przełomie IV i V w. tworzy Ku Kaj-czy, najsławniejszy z dawnych malarzy Chin; za dynastii Suej i Tang (VI-VII w.) pojawia się tematyka rodzajowa oraz portret z hieratycznym ujęciem postaci. Malarstwo chiń. jest sztuką ponadczasową, nie przeżywało gwałtownych zmian stylów, ważny był rysunek (wykonywany pędzelkiem), koloryt, nastrój, wzmacniany niekiedy umieszczanym z boku napisem lub wierszem. Nie posługiwano się światłocieniem ani perspektywą geometryczną (zastąpiły ją perspektywa powietrzna i wieloplanowość); malowano na jedwabiu lub papierze. W IV/V w. ustaliły się dwa gł. typy obrazu: zwój poziomy (narracja o tematyce historycznej, obyczajowej lub religijnej) i zwój pionowy (pejzaż, portret, dekoracja). Obrazy w Chinach pełniły inną funkcję niż w Europie; nie wieszano ich na ścianach, przechowywano zwinięte w skrzyniach; wystawiano je na okres świąt, kiedy służyły do medytacji. VI-VIII w. to okres wielkiego rozkwitu rzeźby buddyjskiej (wpływy sztuki indyjskiej), wzrosło zainteresowanie ciałem ludzkim (postacie bodhisattwów), rzeźba uwolniła się z hieratyzmu, stała się bardziej realistyczna; w późniejszych wiekach dzieła rzeźbiarskie odznaczały się coraz większą dekoracyjnością i doskonałością techniczną, rozwijała się drobna rzeźba w lace, kości słoniowej, glinie. Panowanie dyn. Tang i Song (VII-XIII w.) to czasy wielkiego rozkwitu kultury Chin, także w dziedzinie architektury: odbudowa Pekinu, w wielu miastach powstają pałace, świątynie, pagody, budynki użyteczności publicznej. Wybitniejsze dzieła arch. chiń.: w Pekinie - Pałac Letni (poł. XII w., rozbudowa do końca dyn. Qing), Świątynia Lazurowych Obłoków (2. poł. XIV w.), Pałac Zimowy (1420, rozbudowa do końca dyn. Qing), Świątynia Niebios (1420), Pałac Pięciu Pagód (2. poł. XV w.); w Czengde - letnia rezydencja cesarzy dyn. Qing i zespół 8 świątyń (XVIII w.); w Foszan - Świątynia Przodków (koniec XI w., restauracja w 2. poł. XIV w.). W XVI w. powstaje miasto Makau zał. przez Portugalczyków, jednak wpływy europejskie w architekturze Chin zaznaczają się dopiero XVIII w.: np. w Szanghaju budynki administracyjne w ang. stylu wiktoriańskim, centrum handlowe z gł. ulicą Nankinglu. Pewne cechy tradycyjnego budownictwa chiń. są kontynuowane w ChRL: dawniej (m.in. gmach Ogólnochiń. Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych, Muzeum Historyczne, hotel "Pekin") i obecnie (np. Muzeum Historyczne w Xi'an, 1991, wieżowiec Jinmao przypominający kształtem pagodę o wys. 420 m, 1999); powstają też budowle wzorowane na współcz. architekturze amer. lub eur. (zwł. w Hongkongu i Szanghaju, budowla "Marzenie morskie" na wyspie u wybrzeży okręgu Changle). Przez wszystkie stulecia ważną dziedziną sz.ch. była ceramika: w okresie dyn. Suej i Tang charakterystyczne były wyroby z trójbarwną glazurą i biała porcelana, za dyn. Song seledony - naczynia o prostych kształtach, pokryte szarozieloną lub szaroniebieską glazurą, w okresie dyn. Jüan i Ming dominowała produkcja biało-niebieskiej porcelany z Cingteczen (eksportowana od poł. XVI w. do Europy, wywarła wpływ na produkcję porcelany w Delft). Rozwój tradycyjnych dziedzin sz.ch. w ChRL został zahamowany przez "rewolucję kulturalną"; wielu wybitnych artystów zostało pozbawionych możliwości twórczych; po 1976 przywrócono ciągłość tradycyjnej sztuki chińskiej.

Powiązane hasła:

ARCHITEKTURA, TADŻYCKA SZTUKA, WIETNAMU SZTUKA, NEPALU SZTUKA, XIE HE, TAJPEJ, CZUANG-CY, TYBETAŃSKA SZTUKA, KOREAŃSKA SZTUKA, TAJLANDII SZTUKA

Podobne hasła:

Encyklopedia Internautica
Reklama
Reklama
Reklama