Towarzystwo Jezusowe
zakon zał. 1534 przez Ignacego Loyolę i zatwierdzony przez papieża Pawła III. Celem j. miała być obrona katolicyzmu i papiestwa, szczególnie w tym czasie zagrożonego przez reformację, a także utrzymanie dużego wpływu Kościoła na życie polityczne, kulturalne i społeczne. Zadania te j. realizowali poprzez pracę duszpasterską (rekolekcje, misje), nauczanie (szybko przejęli większość szkolnictwa kat.), wychowanie oraz tzw. ćwiczenia duchowe. J. korzystali także z zakulisowych wpływów politycznych na dworach królewskich i arystokratycznych. Organizacja zakonu całkowicie różniła się od modelu zakonów średniowiecznych; j. byli jedyną w swoim rodzaju instytucją zakonną o strukturze wojskowej; każdego członka zakonu obowiązywało bezwzględne posłuszeństwo i podporządkowanie całego życia, wewnętrznego i zewnętrznego, papiestwu. Do wąskiej grupy tzw. profesów, tworzących zakon właściwy, włączani byli ci, którzy mając ukończony 33 rok życia i legitymując się 17 latami spędzonymi w zakonie, złożyli (obok trzech zwyczajnych) czwarte śluby - bezwzględnego posłuszeństwa papieżowi. Spośród nich rekrutowali się uczeni, filozofowie i teolodzy, a także wyżsi przełożeni zakonu, na którego czele stał obierany dożywotnio generał, posiadający praktycznie władzę absolutną (choć teoretycznie mogła ją ograniczyć kongregacja generalska). W rezultacie rozległej i intensywnej działalności misyjnej, wychowawczej i politycznej j. posiadali ogromne wpływy i wielu zwolenników w Afryce (Kongo, Maroko, Abisynia), Azji (Indie, Chiny, Japonia, Tybet, Cejlon, Bliski i Środkowy Wschód), Ameryce (Paragwaj), co sprzyjało bogaceniu się. W XVIII w. j. byli jedną z największych potęg finansowych Europy. W 2. poł. XVIII w. opozycja antyjezuicka doprowadziła do wydalenia ich z Portugalii (1759), Francji (1764), Hiszpanii (1767), Malty i Sycylii (1768). W 1773 bullą papieża Klemensa XIV, który uznał, że stali się przyczyną niezgody w kościele i wśród państw katolickich, zakon j. został zniesiony we wszystkich krajach. W momencie kasaty zakon posiadał 49 prowincji skupiających 24 tysiące członków, 700 szkół, 340 rezydencji, 171 seminariów, 1542 kościoły i 271 misji. Decyzji papieża nie podporządkowali się Katarzyna II (Rosja) i Fryderyk II (Prusy), dzięki czemu j. zachowali np. swe majątki i wpływy na Białorusi oraz na Śląsku i Pomorzu Gdańskim. Po rewolucji franc. i upadku Napoleona osłabione ideami liberalizmu papiestwo ponownie szukało pomocy u j. i 1814 papież Pius VII przywrócił zakon. J. szybko zdołali odzyskać wpływy, lecz nie osiągnęli już tak silnej pozycji jak przed kasatą. Obecnie uchodzą za zwolenników reform w Kościele. Do Polski j. sprowadził kardynał S. Hozjusz, który ufundował ich pierwsze kolegium w Braniewie. W XVII i XVIII w. byli wyłącznymi niemal wychowawcami młodzieży szlacheckiej. W chwili kasaty j. mieli w Polsce 4 prowincje i ok. 2 tysiące zakonników.
- jezuici, (właśc. Towarzystwo...
- jezuita, m odm. jak ż , kazanie...
- MĘCZENNICY KOSZYCCY, – jezuici ➞ Marek...