sztuka wczesnego średniowiecza (V-XI w.); wyróżnia się 3 okresy: przedkaroliński (V-VIII w.), karoliński (2. poł. VIII w. - IX w.) i pokaroliński (X - poł. XI w.); powstawała na kilku odrębnych obszarach artyst., stąd jej różnorodność i odrębność stylistyczna; mieszają się w niej pozostałości różnych kultur gr.-rzym. i staroż. Wschodu oraz barbarzyńskich plemion zamieszkujących Europę. Na terenach zamieszkałych przez plemiona germańskie na szczególnie wysokim poziomie stało złotnictwo i wyrób przedmiotów z brązu, zdobionych emaliami, kolorowymi szkłami, perłami, znano techniki filigranu i granulacji; na terenach schrystianizowanych rozwijała się architektura sakralna: kościoły o wydłużonych rzutach, bez naw poprzecznych, z prostokątnym chórem, np. fragmenty kośc. w Echternach (700), kośc. św. Salwatora w Paderborn (770), zachowana kaplica w twierdzy Würzburg (VIII w.). Sztuka na wyspach bryt. nabrała znaczenia od założenia biskupstwa w Canterbury (597), rozwijało się iluminatorstwo, tkactwo, hafciarstwo, wyrób przedmiotów z metali oraz rzeźba; charakterystyczne dla tych terenów były kamienne krzyże graniczne zdobione rzeźbieniami o wysokim poziomie artyst. (motywy roślinne, zwierzęta, ptaki, postacie ludzi), zachowane w Ruthwell, Bewcastle, Beculver (z ok. 700); kościoły na płd. Anglii były bardziej okazałe niż na płn. i związane z tradycją śródziemnomorską (Canterbury, Brixworth, VII w.); liczne klasztory powstawały w VI i VII w. w Irlandii, składały się z budynku wspólnoty zakonnej i małych kamiennych chatek mnichów. Sztuka Franków rozwinęła się za panowania Merowingów (V-VIII w.) i znalazła odbicie w architekturze sakralnej; były to małe budowle niezdarnie naśladujące rzymskie i wczesnochrześc. wzory (St-Jean w Poitiers, baptysteria w Venasque, Fréjus, Marsylii) oraz kościoły o większych wymiarach, które nie zachowały się (np. kośc. w Tours z 475 miał mieć dł. 85 m i 120 kolumn); rozwinęło się też malarstwo ścienne i miniaturowe (motywy ryb i ptaków) oraz rzeźba (sarkofagi o płaskiej dekoracji roślinnej lub figuralnej) i złotnictwo. W płn. Włoszech zachowały się zabytki sztuki Ostrogotów (grobowiec Teodoryka w Rawennie, VI w.) oraz Longobardów, łączących tradycje rzym. i bizantyjskie (malowidła w kośc. w Castelseprio, stiuki w S. Maria in Valle w Cividale, sarkofagi, cyboria, dzieła sztuki złotniczej). Na Płw. Iberyjskim powstawały budowle wznoszone przez Wizygotów (VI-VIII w.): pałace i kościoły (kośc. i baptysterium w Terrasie, kośc. S. Juan de Bańos), stosowano wsch. pochodzenia łuk podkowiasty. Rozwój monumentalnej architektury oraz sztuki zaczął się za czasów Karola Wielkiego, który również w tych dziedzinach starał się być kontynuatorem wielkości Rzymu; powstawały pałace z reprezentacyjnymi salami, kaplicami i licznymi pomieszczeniami mieszkalnymi (znane z wykopalisk i opisów, zachowanym przykładem jest kaplica pałacowa w Akwizgranie, wzorowana na S. Vitale w Rawennie); wyróżniał się kośc. w Centuli, wzniesiony 790-799, o rozbudowanym układzie przestrzennym, z dwiema nawami poprzecznymi i wielokondygnacjowymi wieżami (nie zachował się) oraz katedra w Paderborn (799); sztuka karolińska objęła swoim zasięgiem ziemie między Sekwaną a Wezerą, oddziałała też na Anglię, Asturię i Lombardię; bujnie rozwinęło się malarstwo miniaturowe (operujące techniką gwaszu i piórkową) reprezentujące styl dekoracyjny lub iluzjonistyczny (Ewangeliarz koronacyjny Karola Wielkiego); gł. ośrodkami tego malarstwa były: Akwizgran (tzw. szkoła pałacowa), Tours, Metz, St. Gallen, Reims; wysoki poziom osiągnęło złotnictwo i wyrób przedmiotów z kości słoniowej (m.in. okładziny ksiąg). W okresie karolińskim odrębność w sztuce zachowały Włochy (malowidła ścienne, np. w S. Maria Antiqua w Rzymie, mozaiki, rzeźba kamienna i wykonany w kamieniu sprzęt kultowy o ornamentach wstęgowo-plecionkowych). Samodzielność stylistyczną osiągnęła też sztuka ottońska (na terenach od Mozy po Łabę i od M. Północnego po Alpy); w architekturze dominowały bazyliki z transeptem, bez sklepienia, z emporami w nawach bocznych, stosowano kolumny z kapitelami kostkowymi (kośc. w Gernrode); rozwijało się malarstwo ścienne odznaczające się linearyzmem i dekoracyjnością, złotnictwo, wyrób przedmiotów z brązu (drzwi w Hildesheim), tworzono ekspresyjne krucyfiksy (tzw. krucyfiks Gerona). Na terenach Płw. Iberyjskiego powstawała architektura mozarabska. Po śmierci Karola Wielkiego i podziale cesarstwa sztuka podupadła; w budownictwie zerwano związki z architekturą rzym.; na terenach Francji, Niemiec, Anglii budowle, które wznoszono, były prymitywne, niewiele z nich przetrwało (krypta św. Wiperta w Quedlinburgu, 930); na znacznie wyższym poziomie stała architektura w Hiszpanii (wykazująca wpływy arabskie); w Lombardii i Toskanii, Dalmacji, Katalonii, nieco później w Prowansji, Sabaudii i Szwajcarii w IX i X w. powstawały budowle zaliczane już do architektury romańskiej.
SCYTYJSKA SZTUKA, OTTOŃSKA SZTUKA, POLSKA. SZTUKA. POCZĄTKI, MEROWIŃSKA SZTUKA, KAROLIŃSKA SZTUKA
- NIDERLANDZKA SZTUKA, sztuka rozwijająca się...
- SŁOWACJI SZTUKA, jej początki sięgają...
- PORTUGALSKA SZTUKA, najstarsze zabytki sz.p.(...)