wzgórze w centrum Aten (wys. 156 m), najstarsza część miasta; w II tysiącleciu p.n.e. osada neolityczna, w czasach mykeńskich - pałac króla otoczony potężnym murem; do VI w. p.n.e. rezydencja tyranów ateńskich, następnie miejsce kultu Ateny Pallas, wzniesione z inicjatywy Pizystrata i jego synów (świątynie , sanktuaria, ołtarze, pomniki, skarbce). Bramą wejściową na A. są Propyleje zbudowane 437-432 p.n.e. przez Mnesiklesa w ; na platformie bastionu znajduje się mała świątynia jońska Ateny Nike (Nike Apteros); największą budowlą na A. jest Partenon, świątynia Ateny, zbudowana 447-432 p.n.e. w porządku doryckim przez architektów Itkinosa i Kallikratesa; w jego wnętrzu stał posąg Ateny Partenos ze złota i kości słoniowej, dzieło Fidiasza; unikalny w swej formie Erechtejon wzniesiono 421-406 p.n.e. ku czci Erechteusza (także miejsce kultu Ateny), na asymetrycznym planie, z charakterystycznym Gankiem Kor (posągów 6 dziewcząt). Na płd. stoku wzgórza zachowały się pozostałości teatru Dionizosa z V-IV w. p.n.e. (widownia na 17 000 widzów) oraz Odeon, budowla łącząca cechy teatru gr. i rzym., zbudowana 161 n.e. przez bogatego Ateńczyka Herodosa (wciąż wykorzystywany zgodnie ze swym przeznaczeniem). Niszczenie budowli na A. rozpoczęło się w IV w. n.e. za czasów cesarzy Teodozjusza I i jego wnuka Teodozjusza II; później padły ofiarą wandalizmu Turków i Wenecjan (w XVII w. Turcy zamienili wzgórze w fortecę, 1687 kula armatnia zrujnowała Partenon); badania archeol. i zabezpieczanie pozostałości podjęto w XIX w.
ANTENOR Z ATEN, PERIPTEROS, PARTENON, KERAMEJKOS, GRECJI STAROŻYTNEJ SZTUKA, PAJONIOS, ATENY, AKROPOL, AGORA ATEŃSKA, KALLIMACHOS