(1713-84)
francuski filozof, poeta, pisarz, krytyk literacki i teoretyk sztuki; obok Woltera i J.J. Rousseau najwybitniejszy przedstawiciel franc. oświecenia, pomysłodawca Wielkiej Encyklopedii Franc., której redakcję powierzono 1745 jemu i J. d'Alembertowi (realizacja tego przedsięwzięcia zajęła 20 lat); osobiście zajmował się działami filozofii, sztuki i rzemiosła. Był fascynującą i wszechstronną osobowością o impulsywnym temperamencie; początkowo teista, później deista, w końcu opowiedział się za materializmem i ateizmem; akceptując oświeceniowy sensualizm i witalistyczny determinizm był jednak przeciwnikiem spekulatywnie uprawianej filozofii, akcentując zaś priorytet nauk eksperymentalnych krytykował systemy uniwersalne i głosił względność ludzkiego poznania. W sprawozdaniach z wystaw malarskich (Salons) stworzył wzór dla romantycznej krytyki artystycznej; wypowiedziami o teatrze (Paradoks o aktorze) przyczynił się do krystalizacji teorii XVIII-wiecznego dramatu, wprowadził gatunek pośredni między tragedią i komedią - dramat mieszczański, obalając klasyczne reguły i przepisy dramaturgiczne. Pozostawał w opozycji do klasycyzmu, traktując piękno jako naśladowanie natury, a nie ideału, podkreślając rolę, jaką w sztuce powinna odgrywać intensywność energii życiowej i ujawnianie naturalnych ludzkich cech. W powieści Zakonnica skrytykował nadużycia zakonów, a swoje antydogmatyczne poglądy przedstawił w filozoficznej powiastce Kubuś Fatalista i jego pan (1796); stanowisko w kwestiach polit. i społ. wyłożył w rozprawie (napisanej z G.Th. Raynalem) Historia polityczna rewolucji amerykańskiej; zawarł w niej krytykę despotyzmu, kolonializmu oraz postulat obalenia tyranii przemocą; pisał także dramaty (Syn naturalny, Ojciec rodziny); pozostawił obfitą korespondencję, która jest arcydziełem epistolografii.
LEMOYNE, DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA, WIELKA ENCYKLOPEDIA FRANCUSKA, LUDWIKA XVI STYL, DRAMA, OŚWIECENIE, FRANCUSKI TEATR, LA CHAUSSÉE, FRANCUSKA LITERATURA, STAËL-HOLSTEIN
- Diderot Denis, (1713-84)
- Diderot Denis, (1713-84)
- Diderot Denis, (1713-84)