istotne dla teatru pol. zmiany stylu i metod pracy rozpoczęły się w Krakowie, gdy do dyrekcji wszedł S. Koźmian (od 1868, 1871-85 samodzielnie, także jako antreprener), który konsekwentnie budował repertuar (klasyka obca, dramat pol. od Odprawy posłów greckich, po debiutantów - np. M. Bałucki), przeprowadzał analizę tekstu, a przede wszystkim - kształcił aktorów; już na początku lat 70. używano terminu "szkoła krakowska". Większość wybitnych aktorów (H. Modrzejewska, B. Leszczyński, B. Ładnowski, W. Rapacki) wyjeżdżała do Warszawy, gdzie ponadto wyróżniali się: A. Źółkowski (syn), J. Królikowski i aktorki: R. Popiel, M. Deryng, H. Marcello i in. Otwarcie nowych gmachów: w Krakowie (1893) i Lwowie (1900), wyposażonych w oświetlenie elektryczne, zbiegło się z oddziaływaniem nowych prądów w sztuce (naturalizm, następnie Młoda Polska) i osiągnięciami następców Koźmiana: T. Pawlikowskiego (ostatni dyr. nie będący aktorem: 1893-99 i 1913-15 w Krakowie, 1900-1906 we Lwowie), J. Kotarbińskiego (1899-1905) i L. Solskiego (1905-13) w Krakowie oraz L. Hellera we Lwowie (1896-1900, 1906-18); oraz stworzeniem znakomitych zespołów aktorskich: K. Kamiński, L. Solski, A. Mielewski (pierwszy Gustaw-Konrad), M. Tarasiewicz (pierwszy Kordian), K. Adwentowicz, F. Feldman oraz największe aktorki pokolenia: S. Wysocka, W. Siemaszkowa, I. Solska; dokonania aktorskie sprzyjały zainteresowaniu sztukami pol. (G. Zapolska, J.A. Kisielewski, S. Przybyszewski, a na pocz. XX w. T. Rittner, W. Perzyński, A. Nowaczyński, K.H. Rostworowski), ponadto w Galicji miały miejsce pierwsze wykonania utworów "trójcy romantyków"; z teatrem galicyjskim współpracowało wielu poetów: K. Tetmajer, L. Rydel, J. Kasprowicz, L. Staff i wybitnych malarzy: K. Frycz, L. Mehoffer, F. Siedlecki; 1905 rozpoczął działalność Zielony Balonik, kabaret, a właściwie satyryczny teatrzyk; utrzymywano stały kontakt z twórczością europejską: sztuki Gorkiego, Shawa, Czechowa, Strindberga grano "na bieżąco". Twórcą, który włączył teatr pol. w ruch Wielkiej Reformy (zdaniem E.G. Craiga - prekursor i wymarzony "artysta teatru") był S. Wyspiański - jego idee nie odegrały należnej im roli w teatrze eur. z powodu ograniczeń zewnętrznych (sytuacja polityczna, bariera językowa) i wewn. (zmagania z rutyną teatralną, jaka kaleczyła jego dzieła); już 1903 zamierzał grać Wyzwolenie na nagiej scenie i bez kurtyny, wyprzedzając schyłek iluzjonizmu realistycznego i dotychczasowej funkcji sceny pudełkowej.
- KRAKOWSKA SZKOŁA HISTORYCZNA, główny (obok szkoły...
- POLSKA. TEATR. PO WOJNIE, 1946-49 centrum odradzającego...
- STARY TEATR IM. HELENY MODRZEJEWSKIEJ, teatr w Krakowie, jeden...