1. ludowa, mimo że uległa silnemu przeobrażeniu pod wpływem muzyki profesjonalnej religijnej i świeckiej, w wielu regionach (Szwabia, Turyngia, Bawaria) zachowała swoje pierwotne właściwości; można je także zaobserwować w enklawach ludności niem. żyjących poza terenem Niemiec (Słowenia, Spisz, Węgry, Powołże); w muzyce tej dominowała forma ballady, a także liczne pieśni związane z dorocznymi obrzędami i tańce kołowe; instrumentarium stanowiły proste idiofony (dzwony, skrobaczki, grzechotki), aerofony (flety, rogi) i chordofony (kitary, chrotty); repertuar ludowy znany dzisiejszym wykonawcom nie jest starszy niż XVIII-wieczny; charakterystyczne są rytmy trójmiarowe (walc, ländler); melodyka odznacza się recytacyjnością z wyraźnym prymatem tekstu, częste powtarzanie tych samych dźwięków. N.m. ludowa rozwijała się także w związku z kulturą pisma: liczne pieśni i piosenki, niekiedy o frywolnych tekstach, były rozprowadzane od XVII w. poprzez anonimowo wydawane broszurki i ulotki; dzisiejsza pieśń ludowa, szczególnie w skupiskach robotniczych, komentuje bieżące wydarzenia (Zeitungslieder); gatunek ten wpłynął mocno na kształt kabaretu niem., szczególnie politycznego; 2. muzyka profesjonalna w Niemczech rozwijała się w średniowieczu w ośr. klasztornych i na dworach, stąd też jej podstawą stał się chorał gregoriański: (najstarszą znaną do dziś niem. pieśnią religijną jest hymn wielkanocny Christ ist erstanden datowana na 1000); ważnym centrum rozwoju muzyki pozostającej pod wpływem kunsztu franc. trubadurów był dwór ces. Fryderyka Barbarossy (XII w.); muzykę tego typu uprawiali minnesingerzy, aktywni także w późniejszych wiekach (Walther von der Vogelweide, Wolfram von Eschenbach, Wizlav von Rügen, Neidhardt von Reuenthal, Heinrich Frauenlob, Oswald von Wolkenstein). Wokalna muzyka polifoniczna XV/XVI w. wykazuje wpływy szkoły burgundzkiej i flamandzkiej (wśród wielu kompozytorów tego okresu można wymienić m.in. H. Fincka, który swą edukację odebrał w Krakowie i długo pozostawał związany z Polską); jej najważniejsze gatunki to tradycyjna pieśń z cantus firmus w tenorze oraz msza, motet, magnificat. Wielkie znaczenie w rozwoju m.n. odegrała reformacja: sam M. Luter był autorem zarówno melodii, jak tekstów wielu chorałów i pieśni religijnych (m.in. 1528 ułożył najważniejszą pieśń Kościoła luterańskiego: Ein feste Burg ist unser Got). Najstarsze zabytki n.m. instrumentalnej to kompozycje na lutnię i organy (poł. XV w.). Najwybitniejsi twórcy dzieł na te instrumenty to m.in. C. Paumann, H. Judenkünig, później (XVI w.) A. Schlick, N. Ammerbach. Ważną rolę w rozwoju m.n. tego okresu odegrał wpływ flamandzki i niderlandzki (Mattheus le Maistre, Orlando di Lasso) oraz włoski (A. Scandello, A. Gabrieli); uczniowie mistrzów należących do tego kręgu przeszczepiali na grunt niem. formy renesansowej świeckiej muzyki włoskiej, gł. madrygał. Pod wpływem włoskim rozwijały się w XVII w. w Niemczech takie gatunki, jak opera, oratorium, kantata oraz różnorodne formy barokowej muzyki instrumentalnej i pieśni solowej (M. Praetorius, H. Schütz, J.H. Schein, S. Scheidt) poprzedzające wielkie dzieła J.S. Bacha oraz G.F. Händla. Pierwsze niem. sceny operowe poczęły powstawać w 1. poł. XVII w. (Drezno, Monachium, Lipsk); najwcześniejszą znaną niem. operą jest Daphne H. Schütza (1627); wkrótce najważniejszym ośr. operowym Niemiec stał się Hamburg (1678 otwarto tam stałą scenę), z którym wiążą się twórcze losy takich kompozytorów, jak m.in. R. Keiser, J. Mattheson, G.Ph. Telemann i - okresowo - G.F. Händel. Pod koniec XVII w. następuje rozwój sonaty da chiesa (D. Buxtehude, J. Kuhnau, G.Ph. Telemann), sonaty na instrumenty klawiszowe (Telemann, J. Kerll); w stronę mistrzowskiej wirtuozerii zmierza niem. szkoła interpretacji i kompozycji organowej (D. Buxtehude, G. Böhm, J. Pachelbel, J. Kerll), z której wyrasta twórczość J.S. Bacha. Twórca ten dokonał wspaniałej syntezy wszystkich tendencji rozwojowych m.n. XVII i XVIII w. zarówno w sferze gatunkowej, jak też interpretacyjnej, wykorzystując wszystkie możliwości systemu dur-moll i skal równomiernie temperowanych. Jego rówieśnik, G.F. Händel, przeniósł zarówno tradycje m.n., jak muzyki włoskiej na grunt angielski i stworzył tam wielkie dzieła oratoryjne i instrumentalne stanowiące przykład maksymalnego wykorzystania osiągnięć kompozytorskich późnego baroku. Wczesny klasycyzm w m.n. rozwijał się pod wpływem szkoły mannheimskiej (F.X. Richter, J.V. Stamic, J.Ch. Cannabich), która ugruntowała znaczenie cyklicznej formy sonatowej. Znaczącą rolę odegrali tu synowie J.S. Bacha: Carl Philipp Emanuel, Wilhelm Friedemann i Johann Christian. Ci sami twórcy zaznaczyli się na polu twórczości wokalnej, rozwijając formę zwrotkowej pieśni solowej (oprócz nich ważne cykle utworów stworzyli także Ch. Krause, D. Schubart, Ch. Rheineck, J.F. Reichardt, K.F. Zelter). Opera niem. pozostawała pod silnym wpływem szkoły neapolitańskiej, zaś pierwsze próby stworzenia odrębnego, narodowego stylu przypadły na 2. poł. XVIII w. (gł. pod wpływem angielskiej opery balladowej oraz franc. opery komicznej); ukształtowała się wówczas forma singspielu i opery wodewilowej z przewagą pierwiastków muzyki popularnej i ludowej (m.in. J.A. Hiller, Ch.G. Neffe). Wprawdzie twórcy dojrzałego klasycyzmu (J. Haydn, W.A. Mozart, L.van Beethoven) działali w ośr. wiedeńskim, niemniej byli mocno związani z życiem muzycznym Niemiec; twórczość Beethovena przygotowała grunt pod rozwój m.n. okresu romantyzmu, inspirowanej wielką literaturą; powstająca w tym okresie opera, oparta już całkowicie na tradycji literatury niem., wypiera wpływy włoskie (E.T.A. Hoffmann, C.M. Weber, H. Marschner, L. Spohr i in.). Ogniwem łączącym epokę klasycyzmu z romantyzmem okazała się twórczość F. Mendelssohna, uprawiającego z równym powodzeniem zarówno starsze gatunki (symfonia, koncert instrumentalny, oratorium), jak i nowsze (wirtuozowskie miniatury fortepianowe, pieśni - o wyraźnych akcentach programowych). Ta linia rozwojowa, prowadząca do zespolenia literatury i muzyki - także w wielkich formach wokalno-instrumentalnych - będzie kontynuowana przez F. Schuberta i R. Schumanna, prowadząc w 2. poł. XIX w. do wykrystalizowania się formy muzycznej, będącej swoistą syntezą sztuk: dzieła R. Wagnera, które wpłynęło na kształt opery i muzyki symfonicznej w całej Europie; wzbogacone z kolei kompozycjami powstałymi w weimarskim okresie twórczości F. Liszta (1848-61) doprowadziło do uformowania się grupy kompozytorów nazywanej szkołą nowoniemiecką lub weimarską (m.in. J. Raff, P. Cornelius, H. von Büllow, E. Humperdinck). Orientację przeciwną - kwestionującą programowość - reprezentuje twórczość J. Brahmsa, nawiązującego do tradycji beethovenowskiej; jego kontynuator, M. Reger, starał się odrodzić zainteresowanie polifonią i formami opartymi na ścisłym kontrapunkcie i ta linia rozwojowa m.n. okaże się istotna w XX w., szczególnie dla twórcy estetyki Nowej Rzeczowości, P. Hindemitha. Wątki poszukiwań romantycznych i neoromantycznych podejmował na przełomie XIX i XX w. R. Strauss (zwł. w poematach symfonicznych i symfoniach programowych); w XX w. w kierunku zapoczątkowanym przez R. Wagnera zmierzał jeden z najwybitniejszych współczesnych reformatorów teatru muz. - C. Orff. Na współczesną m.n. silnie oddziaływała dodekafonia z jej serializmem (K.A. Hartmann), a później techniki kompozytorskie związane z muzyką elektroniczną (K. Stockhausen, H. Eimert), co prowadziło do urzeczywistnienia głoszonej przez A. Weberna zasady "totalności" w organizacji materiału dźwiękowego na wszystkich płaszczyznach. Wiek XIX, który w Niemczech - podobnie jak w wielu innych krajach europejskich - zapoczątkował w pełni oryginalne, narodowe wątki w twórczości muzycznej, przyniósł też rozkwit instytucji życia muzycznego. 1882 powstał sławny zespół symfoników Berliner Philharmonisches Orchester; o sześć lat starszy jest teatr wagnerowski w Bayreuth. Szybko powstawały także konserwatoria, towarzystwa muzyczne (1850 - Tow. Bachowskie w Lipsku) i śpiewacze (1809 - Liedertafel), a także - należące do dziś do najlepszych na świecie - oficyny edytorskie specjalizujące się w sztychowaniu nut i krytycznych wydaniach dzieł wielkich mistrzów (m.in. Breitkopf und Härtel, Simrock, Peters). Ważną rolę odegrały ośr. naukowe zajmujące się muzykologią, która w Niemczech rozwija się od poł. XVIII w. Punktem zwrotnym w rozwoju m.n. XX w. było zjednoczenie Niemiec (1989), dzięki któremu swoją rangę muz. metropolii europejskiej odzyskał Berlin (ob. 3 sceny operowe, 6 orkiestr symfonicznych, wśród nich Berliner Philharmoniker, orkiestra zatrudniająca najwybitniejszych dyrygentów świata, sławne festiwale muz. Musik-Festspiele i Musik-Festwochen, 3 uniw. z wydziałami muzykologii i dwa konserwatoria); ważnymi ośr. muzycznymi są także Drezno, Lipsk, Monachium, Kolonia, Hamburg, Hanower, Brema; w prezentowaniu muzyki najnowszej specjalizują się festiwale-warsztaty twórcze w Darmstadt i Donauschingen. Dzięki nim debiutowali muzycy niem. średniego i młodszego pokolenia (J. Ullmann, J. Kalitzke, H. Kyburz). Wielu kompozytorów współcz. łączy pracę teoretyczną z twórczością oryginalną oraz działalnością organizatorską (m.in. H. Eimert, H.W. Henze - mieszkający ob. we Włoszech, P.-H. Dittrich, D. Schnebel, G. Katzer, W. Rihm), szczególnie w zakresie muzyki elektronicznej. Pod względem formalnym najnowszą m.n. cechuje znaczne zróżnicowanie - od eksperymentów skrajnie awangardowych do twórczości "klasycznej" nawiązującej do wielkiej tradycji tej dziedziny sztuki w Niemczech.
DITTERSDORF Karl Ditters von, QUANTZ, AGRICOLA Johann Friedrich, JARNACH, EGK Werner, REUTTER, FISCHER-DIESKAU Dietrich, REICHARDT, REUSSNER, HARTMANN
- DUŃSKA MUZYKA, formy ludowe zostały...
- ESTOŃSKA MUZYKA, ludowa wykazuje związki...
- AUSTRIACKA MUZYKA, 1. ludowa wykazuje liczne...