w starożytności (IV tysiąclecie p.n.e. - 641 n.e.); kraj rozciągający się wzdłuż Nilu (od 1 katarakty) po M. Śródziemne. Podstawą gospodarki było rolnictwo (prosperujące dzięki wylewom Nilu); ludność chamito-semicka, powstała z nawarstwiania się plemion protosemickich na różnorodną etnicznie ludność rodzimą. W dziejach E.S. wyróżnia się Okres Przeddynastyczny (ok. 3600-2850): drobne księstwa z czasem połączone w dwa państwa - Dolny Egipt (delta) i Górny Egipt (Memfis-Syene), zjednoczone ok. 2850 przez Menesa, zał. I dynastii. Stare Państwo (ok. 2850-2052): władca (faraon) o atrybutach boskich, wyposażony we władzę absolutną, administrujący krajem poprzez rozbudowany system urzędników; widomą oznaką potęgi faraonów były ich grobowce - piramidy (najstarsza pochodzi z okresu III dyn., ok. 2686 p.n.e., najmłodsze są o ok. 900 lat późniejsze); ziemia w dzierżawie chłopów (czynsze, daniny); ludność oprócz rolnictwa (zboże, len, winorośl) trudniła się także hodowlą, rybołówstwem, rzemiosłem, wyrobem papirusów, handlem; uprzywilejowaną pozycję zajmowali kapłani, patronujący nauce, gł. astronomii, matematyce (system dziesiętny, ułamki zwyczajne, równania z jedną niewiadomą), geometrii, technice, medycynie (ziołolecznictwo, chirurgia, początki diagnostyki); wynalazek hieroglifów piśmiennictwu; rozwój sztuki; wzrastający wpływ arystokracji i wysokich urzędników doprowadził do zamieszek, z których wyprowadził kraj władca Teb Mentuhotep III. Średnie Państwo (ok. 2052-1570): okres odbudowy, reorganizacji i ponownego rozkwitu Egiptu za XII dynastii; rozwój rzemiosła (m.in. metalurgii), transportu lądowego i wodnego, postęp w nauce (geometria: obliczanie pól trójkąta, trapezu, koła, ostrosłupa ściętego i półkuli). Po upadku XII dynastii zamieszki wewnętrzne umożliwiły podbój (ok.1670) Dolnego Egiptu Hyksosom, zał. XV i XVI dynastii; długi okres walk z nimi zakończył Amazis I (zał. XVIII dynastii). Nowe Państwo (ok. 1570-1085): rządy XVIII dynastii, rozkwit kraju, rozwój rzemiosła (wyroby z brązu i żelaza) i handlu (basen M. Egejskiego, Mezopotamia, Azja Mn.); stała armia, od XIX dyn. najemna (Libijczycy); osłabienie gospodarcze państwa w wyniku ekspansywnych wojen w Azji Zach.; za czasów XIX dynastii Egipt utracił prowincje azjatyckie; wzrost znaczenia kapłanów Amona ( Herhor), którzy przejęli faktyczną władzę w kraju. Epoka Późna (ok. 1085-332): płn. we władaniu XXI dynastii; kapłani Amona tworzą wokół Teb niezależne państwo; rządy dynastii obcych (XXII libijskiej i XXV nubijskiej) i upadek polityczny kraju, który w 671 p.n.e. znalazł się pod władzą Asyrii; uwolniony od niej przez Psametyka I (zał. XXVI dynastii), uległ 525 Persom, 332 - Aleksandrowi III Wielkiemu. Okres ptolemejski (332-30): E. jest prowincją imperium Aleksandra III Wielkiego, po jego śmierci stanowi państwo Ptolemeuszów; reformy systemu administracji, ograniczenie wpływu kapłanów, przekazywanie ziemi kolonistom wojskowym; rozwój monopoli królewskich (produkcja oleju, papirusów, skóry, wydobycie soli), wprowadzenie monety, wzrost znaczenia Aleksandrii, która jako stolica państwa stała się zhellenizowanym ośrodkiem nauki, literatury i sztuki; wprowadzenie kultu Serapisa oraz kultu władcy służących umocnieniu państwa; język urzędowy - grecki. Niepokoje wewnętrzne i walki dynastyczne osłabiają jednak Egipt, który mimo prób reform za czasów Kleopatry VII zostaje podbity przez Rzym. Okres rzymski (30 p.n.e. - 395 n.e.): prowincja rzymska, własność cesarza; baza zbożowa imperium rzymskiego; na pocz. III w. upadek gospodarczy kraju. Cesarz Dioklecjan zniósł odrębność Egiptu, który 395, po podziale imperium rzym., znalazł się w granicach cesarstwa wsch. (bizantyjskiego); 639-641 podbity przez Arabów.
EGIPT, KADZIDŁOWIEC, KARNAK, AMENHOTEP IV ECHNATON, PALESTYNA, AMENEMHAT III, TANIS, ORKIESTRA SYMFONICZNA, HELIAKALNY WSCHÓD GWIAZDY, ŚREDNIE PAŃSTWO
- Egipt starożytny, państwo o terytorium...
- EGIPTU STAROŻYTNEGO PIŚMIENNICTWO, jej początki datuje...
- GRECJI STAROŻYTNEJ LITERATURA, okres archaicznej lit.(...)