Misr, Dżumhurijja Misr al-Arabijja, Arabska Republika Egiptu
WARUNKI NATURALNE. Terytorium E. dzieli się na 4 zróżnicowane regiony fizyczno-geograficzne: na zach. Pustynia Libijska, stanowiąca wyżynę lekko nachyloną ku płn., z rozległymi obszarami obniżonymi (m.in. depresja Al-Kattara, 133 m p.p.m.) i solniskami; na wsch. kamienista Pustynia Arabska (granicząca z M. Czerwonym) z erozyjnymi górami Itbaj (Dżabal asz Sza'ib 2187 m); oba obszary pustynne przedziela dolina Nilu, szer. 3 do 15 km (3% pow. kraju), przechodząca powyżej Kairu w gęsto zaludnioną i wykorzystywaną gospodarczo deltę Nilu, uchodzącego do M. Śródziemnego dwiema gł. odnogami: Damiettą i Rosettą; czwarty obszar to płw. Synaj, również pustynny i górzysty (do wys. 2637 m, Góra Katarzyny); łącznie 96% powierzchni E. stanowią pustynie; wybrzeża słabo rozwinięte, po stronie M. Czerwonego wyspy koralowe, zatoki i jeziora lagunowe. Klimat zwrotnikowy, wybitnie suchy, jedynie w pasie nadbrzeżnym M. Śródziemnego podzwrotnikowy, śródziemnomorski; suma rocznych opadów 50 do 150 mm (w Kairze 25 mm, w Asuanie deszcz pada raz na kilka lat); średnie temperatury: stycznia na płn. 10-12oC, na płd. 15-16oC, lipca odpowiednio 26-33oC (w Asuanie sięgają 50oC); wiosną wieje suchy, gorący wiatr chamsin, niosący duże ilości drobnego pyłu. Jedyną stałą rzeką jest Nil, pozbawiony na dł. 1200 km jakiegokolwiek dopływu, tworzący wielką deltę (pow. 22 tys. km2), z licznymi jeziorami i zalewami przybrzeżnymi; w okolicy Asuanu (na Nilu) najw. w Afryce sztuczny zbiornik: Jez. Nasera o pow. 5860 km2; poza Nilem jedynie cieki okresowe (uedy). Roślinność uboga, wielkie obszary pustynne całkowicie jej pozbawione, w uedach trawy, niekiedy akacje, na obszarach zasolonych sukulenty; w dolinie i delcie Nilu uprawy, sztucznie nasadzone eukaliptusy, platany, palmy; symbol staroż. Egiptu- papirusy wyniszczone całkowicie ok. 150 lat temu, podobnie lotosy spotykane tylko w delcie Nilu i oazie Fajum.
LUDNOŚĆ. Mieszkańcy E. to potomkowie starożytnych Egipcjan, którzy ulegli arabizacji (99%); niewielkie mniejszości pozostają na płd. - Nubijczycy i Sudańczycy; na Pustyni Libijskiej - Berberowie i na Płw. Synaj - Beduini (dwie ostatnie grupy też pochodzenia arabskiego, ale nie związane rodowodem etnicznym z dawnymi Egipcjanami); nadto ok. 200 tys. Greków, po kilka tys. Francuzów, Włochów, Ormian; dominującym wyznaniem islam sunnicki (90% ludności); poza tym chrześcijaństwo w obrządku koptyjskim; gęstość zaludnienia 73 osoby/km2; ludność zamieszkuje niemal wyłącznie dolinę i deltę Nilu oraz oazy; wysoki, choć malejący, przyrost naturalny; miasta zamieszkuje 45% ludności; średnia dł. życia: mężczyźni 67 lat, kobiety 72 lata (2006); ok. 50% mieszk. stanowią analfabeci.
USTRÓJ. Republika prezydencka na podstawie konstytucji z 1971 (modyfikowanej 1980); głową państwa prezydent (od 1981 M.H. Mubarak), o szerokim zakresie uprawnień, wybierany w głosowaniu powszechnym na 6 lat (kandydaturę zgłasza parlament, liczba kadencji nieograniczona); władzą ustawodawczą jednoizbowe Zgromadzenie Ludowe, 454 deputowanych (10 mianowanych przez prezydenta), kadencja 5-letnia; organem doradczym parlamentu Rada Konsultatywna, 210 członków (2/3 składu wyłaniane w wyborach powszechnych, 1/3 mianowana przez prezydenta; kadencja 6-letnia; połowa składu odnawiana co 3 lata); rząd powołuje prezydent; podział adm. na 26 gubernatorstw.
GOSPODARKA. Kraj rolniczo-przemysłowy, o przeciętnie niskim dochodzie narodowym; mimo niewielkiego areału ziem uprawnych (ok. 3% pow.) w rolnictwie pracuje ok. 40% ludności zawodowo czynnej; charakterystyczne wielkie wsie, zamieszkiwane przez skupiska przekraczające 10 tys. mieszk.; dzięki intensywnemu nawadnianiu oraz żyznym namułom niesionym przez wylewy Nilu, z których rolnictwo egipskie korzysta od tysięcy lat, osiąga się 3-krotne zbiory w ciągu roku; techniki upraw mocno zróżnicowane, od prymitywnych do b. nowoczesnych; uprawa gł. ryżu (plony z ha wśród najw. w świecie), kukurydzy, pszenicy, sorgo, prosa, jęczmienia, bawełny, palmy daktylowej (1. miejsce w świecie), trzciny cukrowej, warzyw, roślin strączkowych, cytrusów, figowców, mango, granatów, bananów, roślin oleistych, winorośli i tytoniu. Hodowla niewielkiego znaczenia, gł. bydła i bawołów (wykorzystywanych jako siła pociągowa w rolnictwie), nadto na obszarach pustynnych koczownicza hodowla owiec, wielbłądów, kóz; rybołówstwo mniejszego znaczenia (spadek połowów po wybudowaniu Tamy Asuańskiej). Wydobycie ropy naft. i gazu ziemnego (w rejonie Zat. Sueskiej, na Pustyni Libijskiej, na płw. Synaj oraz nad M. Czerwonym), fosforytów, rud żelaza i manganu, cyny, wolframu, kruszca budowlanego, azbestu; elektrownie gł. cieplne; wodne w Asuanie, Asjut, Nag Hammadi. Sięgające XIX w. tradycje przemysłowe (włókiennictwo); rozwinięte hutnictwo żelaza i aluminium, rafinacja ropy naftowej (9 mln t rocznie), przem. zbrojeniowy, tytoniowy (2. miejsce w Afryce), chem. (nawozy i środki ochrony roślin, kosmetyki, lekarstwa), mat. budowlanych; młodszymi gałęziami przem. egipskiego - budowa maszyn (w tym środków transportu) i elektronika; znaczna część przem. w rękach państwa. E. jest jednym ze światowych centrów turystyki, kierującej się gł. do staroż. centrów kultury (Memfis, Teby, Luksor, Abu Simbel, Asjut) oraz do Kairu, Aleksandrii, Asuanu; atrakcją także rejsy po Nilu. Niezła sieć komunikacji kolejowej i drogowej, gęsto rozwinięta w delcie Nilu; gł. porty: Aleksandria, Port Said, Suez; znaczącym źródłem wpływów budżetowych międzynar. tranzyt morski przez Kanał Sueski wybudowany 1859-69; zmodernizowany w latach 70. XX w.; specjalny żeglugowy kanał łącznikowy, biegnący do Damietty, łączy też Kanał Sueski z Nilem; gęsta sieć lotnisk (91), międzynar. porty lotnicze w Kairze i Aleksandrii, własne linie lotn. Egypt Air. Eksport (wartości ok. 6 mld dol. rocznie), gł. ropy naftowej, bawełny i jej przetworów, aluminium, ryżu, warzyw, artykułów chem., kierowany zwł. do USA, krajów Unii Europejskiej, Japonii, Arabii Saudyjskiej; w przeszłości silne związki gospodarcze z ZSRR i krajami bloku radzieckiego; import 14,2 mld dol.; znaczną część wydatków państwowych pochłaniają cele wojskowe. E. jest także ważnym centrum nauk. i kult. Bliskiego Wschodu; obok słynnego uniw. al-Azhar w Kairze (zał. 972 przy meczecie o tej samej nazwie, jako centrum studiów islamistycznych) działa jeszcze 7 świeckich ośrodków uniwersyteckich, Inst. Egipski zał. przez Napoleona, 14 wyższych szkół zawodowych, 5 artystycznych; dwie akademie nauk.: Języka Arab. w Gizie i Muz. Arabskiej w Kairze; 41 bibliotek naukowych (m.in. Dar al-Kutub w Kairze), kilka wielkich domów wydawniczych, radio i telewizja, liczne placówki zajmujące się historią E. i innych krajów arabskich, muzea, teatry, filharmonie.
KOPTYJSKA SZTUKA, KAIR, SOBEK, TELL EL-AMARNA, SAID PASZA, SALAH AD-DIN, PETRIE, ARABSKA REPUBLIKA EGIPTU, GHALI, DANAOS- Egipt, wybrać się do Egiptu,...
- Egipt, (Arabska Republika Egiptu)...
- Egipt starożytny, państwo o terytorium...